Samvinnan - 01.06.1946, Blaðsíða 10

SAMVINNAN
6. HEFTI
„Bætiefnin búa hér,
bezta líf og sólskin er
geymt, í grænkálsblöðum“.
Það er ekki ofsögum sagt, að grænkálið geymir í
sér lífsöfl sumars og sólar, sem það getur miðlað
mönnum, þegar aðrar jurtir, sem eigi hafa notið
verndar fyrir vetrarkuldanum, eru orðnar fölar og
visnar.
Enda þótt flestir muni fara nærri um það, hver
þau helztu efni eru — af þeim, sem mannslíkaminn
má ekki án vera — sem grænkálið hefur að geyma
og lætur í té, vil ég þó rifja það upp nokkru nánar
en hér hefur verið gert:
Eggjahvítuefnin eru talin að vera 4—5%, eftir því
hvort leggirnir eru með eða ekki. Það er lítið eitt
meira en í kúamjólk, ríflega tvöfalt móts við kart-
öflur og þrefalt móts við gulrófur.
Kolefnin eru talin 10—13%. Það er um þrefalt
móts við kolvetni (mjólkursykur) kúamjólkur, tvö-
falt móts við kolvetni í rófum, en um V3 minna en í
kartöflum.
Fitan er lítil. Sumir telja hana þó allt að 1%. Er
það meira en í öðrum káltegundum og kartöflum,
en vitanlega hefur mjólkin þar mikla yfirburði.
Málmsölt (steinefni) eru mikil í grænkáli, einkum
kalcíum, fosfor og járn. Tekur það öðru kálmeti og
kartöflum þar talsvert fram.
Fjörefni í grænkáli eru — eins og áður er vikið
að, í ríkulegum mæli. Er magn þeirra, ásamt nokk-
urra annarra neyzluvara, til samanburðar, sett hér.
Fjörvið í grænkálinu er tekið eftir danskri skýrslu
(Hindhede), sem nær þó aðeins yfir A-, B- og C-
efni. Fjörvi hinna tegundanna er tekið eftir bók
próf. N. P. Dungals: „Um næringu og næringarsjúk-
dóma“. Merkin eru þar skýrð þannig:
+ þýðir að fjörvið finnst í viðkomandi fæðutegund.
H—f- þýðir að fæðutegundin sé góður fjörvisgjafi.
-\—|—1- þýðir að fæðutegundin sé ágætur fjörvis-
gjafi.
þýðir að ekkert fjörvi sé í viðkomandi fæðu-
tegund.
„ þýðir að áreiðanlegar rannsóknir séu ekki til.
Fjörvin í eftirtöldum neyzluvörum eru talin þessi:
Grænkál A + + + B, + + + b2 C D E
Kartöflar + + + + + + + + D n
Kúamjólk -|—j—|- + + —h + + (+) _1_ 1
Egg + + + + (+) + + + — + + +
Appelsínur + + + + + + + + + — +
Epli + + (+) + + + + —
Nú síðustu árin, eftir að tekizt hefur að einangra
fjörefnin í fæðutegundunum, eru þau ákveðin nokkru
nánar með svonefndum alþjóða einingum (= A. E.)
í grænkáli er talið að séu, í hverjum 100 gr. af
nettóþunga: (blöðunum að mestu án leggja) A. fjörvi
3000 A. E., B. fjörvi 70 A. E. og C. fjörvi 1900 A. E.
(s.b. Vasakver S. í. S. 1941 og víðar.) Við rannsóknir
Júlíusar Sigurðssonar reyndist C. fjörvið nokkru
meira. Þessar tölur virðast þó ekki í fullu samræmi
við magn það, sem tilgreint er með merkjunum. En
það magn er ákveðið eftir þeim áhrifum er fram hafa
komið við margítrekaðar fóðurtilraunir á vissum
dýrategundum.
Það mun nokkuð á reiki, enn sem komið er, meðal
sérfræðinga, hversu mikið manni sé nauðsynlegt af
hverju fjörefni, svo að ekki þurfi að óttast heilsu-
brest af skorti þeirra, enda að sjálfsögðu mjög mis-
munandi, eftir þeirri aðstöðu, sem hver á við að búa.
En svo virðist sem ekki þurfi ýkja stóran dag-
skammt af grænkáli svo að það eitt bjargi nokkurn
veginn A., B„ og C. fjörefnaþörfinni.
Hitaeiningar í 1 kg. af grænkáli eru um 690. Til
samanburðar má nefna, að í 1 kg. af kartöflum eru
um 850 hitaeiningar, í gulrófum 350, kúamjólk 670,
eggjum 1400, appelsínum 360 og í eplum 560 hita-
einingar, allt miðað við 1 kg.
Það skal tekið fram, að því er flestar tölur hér að
framan snertir, að eins og vænta má, ber efnaskýrsl-
um ekki nákvæmlega saman. Er hér reynt að þræða
sem næst meðaltali þeirra skýrslna, sem fyrir
hendi eru.
Flestar þær káltegundir sem mest hafa verið rækt-
aðar eru, svo sem alkunnugt er, nærandi og fjör-
efnaríkaar. En tæpast mun þó nokkur þeirra jafnast
á við grænkálið. Fæðu- og hollustugildi þess er
svo mikið og alhliða, að undrun sætir, þegar svo líka
þar við bætist auðræktun þess og þol.
Af frásögninni um Daníel í Gamlatestamentinu er
svo að sjá, að fæðugildi kálmetis hafi snemma á öld-
um verið þekkt og hagnýtt og líklegt má telja að
grænkálið hafi staðið þar framarlega, einkum meðan
garðræktin var á lágu stígi, því snemma er græn-
kálsins getið sem andstæðu við aðrar káltegundir,
vegna yfirburða, nægjusemi þess og þols, gagnvart
misjöfnu veðurfari, jarðvegi og umhirðu. Frásögnin
um dálæti Daníels og félaga hans á kálmetinu er
alls ekki ómerkileg, og enda þótt Biblían sé ekki fá-
gæt bók á heimilunum, geri ég þó ráð fyrir, að ýmsir
hafi ekki veitt þessari stuttu frásögu eftirtekt. Til
að spara mönnum það ómak, að fletta henni upp, set
ég hér aðaldrætti frásagnarinnar:
Samkvæmt boði Nebukadnesars konungs voru þeir
170