Samvinnan - 01.06.1956, Blaðsíða 18

Geðvonskuhja
um málspjöll og nútíma skáldskap
Eftir Sigurð Jónsson frá Brún
Fyrir nokkrum misserum átti ég leið
úr Borgarfirði norður í Húnavatns-
sýslu. Ég fékk að sitja norður í Víði-
dal í einkabíl manns, er fór svo langt
norður, sjálfur þurfti ég lengra, en ég
trúði því ekki, að rykfrakkabúinn
skjalatöskuberi, eins og ég þá var, væri
ekki nógu ölmusulegur á þjóðvegi uppi
í sveit til að lokka einhvern góðhjart-
aðan ferðalang að kippa honum
spotta, ef hann bæri fjmir þeirra
manna augu, sem höfðu autt sæti í
bíl.
Margir fóru framhjá, en allt í einu
heyrði ég á eftir mér þyngri dyn en
áður. Fóru þar hópferðabílar stórir,
tveir eða fleiri saman, og veifaði ég til
þeirra. Einn bíllinn staðnæmdist og út
leit kunnugt andlit og bauð mér inn.
Varla þarf að geta þess, að ég varð
feginn. Steig ég inn í vagninn og var
skotið niður í þrengsli, en undarlegt
var, að fólkið bar einhvern annarleg-
an blæ; þar var enginn maður neinum
líkur, sem ég þekkti, nema sá, er út
leit í fyrstu og bauð mér farið.
Þögn var í vagninum á meðan mér
var komið í sæti, síðan hóf kunningi
minn máls á einhverju við ferðafélaga
sína og mælti heyranlega á sænska
tungu, þótt svo væri ég illa að mér, að
ég skildi ekki nema orð og orð. Hópur
manna svaraði, margir í einu, og
heyrði ég á blæ og orðbrotum, að þeir
samþykktu mál hans og gerðu það á
sænsku, en tóku svo tal um annað sín
á milli.
Það þótti mér undarlegt mál, hvem-
ig sem ég lagði við hlustimar, skildi ég
ekki orð, hvergi hjó í kunnugan orð-
stofn eða brá fyrir þekkjanlegri end-
Þessa ritsmíÖ. vildi
Rikisútvarpið ekki
taka til flutnings.
L---------------___________________,
ingu, nema þegar þeir töluðu við far-
arstjórann, þennan eina mann, sem ég
bar kennsl á, og þó var eitthvað kunn-
uglegt við tal þeirra, mannslegt og af-
gerandi. Mér datt fyrst í hug, að þeir
töluðu sín í milli mállýzku svo frá-
brugðna, að ég skildi ekki, væm Verm-
lendingar, Dalamenn eða Norðlend-
ingar, þó ekki Skánbúar; þeim hafði
ég kynnzt, og ég hélt þeir notuðu svo
bókmálið við íslendinginn. Ekki var
það samt trúlegt, að eitt einstakt hér-
að hefði haft á að skipa nægilegum
auði og áhuga til að koma svo mörg-
um mönnum norður til íslands, full-
skrýtið, ef Svíþjóð öll hrykki til slíks.
Vorum við komin í Vatnsdalshóla,
þegar röksemdafærsla mín var hér
komin.
í hólunum námu bílarnir staðar.
Fólkið flykktist út, íslenzkir leiðsögu-
menn, sem vom í hverjum vagni, hófu
mál sitt á sænsku og skýrðu jarðmynd-
un, sögu og örnefni, en fararstjórinn,
kunningi minn, vék að mér og spurði,
hvort ég vissi, með hvaða fólki ég
væri og hvort mér hefði ekki fundizt
mál þeirra einkennilegt.
Ég sór fyrir alla þekkingu á máli
þeirra og uppruna, en sagðist helzt
hafa haldið mig orðinn vitlausan,
þegar ég gat ekkert skilið nema það,
sem þeir töluðu við hann; vildi ég nú
gjaman vita, hvort útlendingar þess-
ir vönduðu þá fyrst mál sitt, svo að
skiljanlegt væri, er þeir töluðu við
annarar þjóðar mann, og léti þó verr
í eyrum hjá þeim vandvirknin en
sóðaskapurinn, því mér þætti hið ó-
skiljanlega orðfæri fara betur en það,
sem ég gæti að nokkm skilið.
Hann hló og spurði, í hverju sú feg-
urð lægi, en fyrir því gat ég enga grein
gert. Sagði hann mér þá, að þetta
væru Finnar og töluðu finnsku sín í
milli, en sænsku við sig og hina leið-
sögumennina; þýfgaði hann mig enn
um, hvað mér þætti betra við finnsk-
una en sænskuna, og enn brast mig
svör.
Þá benti hann mér á, að finnskan
hefði áherzlu á fyrsta atkvæði eins og
íslenzkan, en sænskan ekki. Fann ég
þá, að þetta var rétt og skildi, að
byrjunaráherzlan gerði orðin auð-
kennilegri í mínum eyrum og heima-
mannlegri. Hefði ég átt að vita þetta
af stuðlasetningu og hljóðfalli Kale-
vale-þýðinga, sem fyrir mig höfðu
borið á sænsku og íslenzku, en lutu ís-
lenzkum rímlögum. Maður þarf að
gera sér grein fyrir því, sem maður
veit. Og er þessi finnski málhreimur
aðalviðburðurinn úr þeirri ferð.
En hér um daginn gekk ég um
Austurstræti. Drengur einn kallaði
þar einhver ósköp. Ég heyrði ekki að-
greining á atkvæðum, en hitt gat ég
merkt, að hann var hvorki hræddur
né reiður og ekki var í honum kjökur-
hljóð. En það, sem hann sagði, fór
mér öfugt í eyru og varð afsleppt þar.
Orðin voru eins og fleygar, mjó í
framendann, með digran klepp að aft-
an, og verkuðu svipað á mig til
fræðslu og vísan þessi gamla gerði á
sinni tíð:
Prasa masa prísa mos,
prófasturinn þama.
Vasa gasa visa Ios,
vargurinn sá ama.
Ég flýtti mér burt þaðan, sem
drengurinn kallaði. Það var ekki
hlustandi á íslenzkuna hans. En síðan
hef ég heyrt slíkt aftur og hjá öðmm
og rekið minni til, að ég hef fundið
fyrir því sama fyrir löngu og á ólík-
legustu stöðum. Símþjónar em nú
margir orðnir svo fagurorðir, að þeir
em hættir að íklæða halló sitt hríða-
18