Samvinnan - 01.12.1956, Blaðsíða 11

Vanræktar bókmenntir
Uppliafsstafurinn Þ úr Jóns-
bók. Þar hefur lagakafla, er
fjallar um sauðaþjófnað og
upphafsstafurinn sýnir, hver
verða örltig þjófsins
I.
Fyrir um það bil átta öldum tók
ónafngreindur íslendingur sér fyrir
hendur að semja stafróf handa lönd-
um sínum. Þetta er fyrsti málfræðing-
urinn, sem um getur á íslandi, og þótt
enginn viti um nafn hans, er ritgerðin,
sem hann samdi um íslenzka staffræði,
eitthvert frægasta rit um málfræði á
íslenzku. Hinn óþekkti höfundur beit-
ir strangvísindalegum aðferðum, sem
málfræðingar í Evrópu tóku fyrst að
nota mörgum öldum síðar. Staffræði-
ritgerð lians er stutt, en er þó talin
klassískt verk í málvísindum. Erlend-
is skipar ritgerðin heiðurssess meðal
fornra málfræðirita, en þó hafa Islend-
ingar ekki sýnt henni þann sóma að
gefa hana út.
II.
í ritgerð sinni getur málfræðingur-
inn um fjórar greinar bókmennta, sem
þá voru stundaðar á íslandi. Hann tel-
ur upp ritstörf Ara fróða, œttfrœðirit,
lög og helgar þýðingar. Segja má, að
íslendingar á síðari öldum hafi verið
furðu tómlátir um þær tvær greinar,
sem síðast eru taldar, lögin og þýðing-
arnar helgu. Þótt mikið hafi varðveitzt
af þjóðveldislögunum og þýðingum
klassískra guðræknirita, þá hefur far-
ið um þau eins og ritgerð málfræðings-
ins: þau hafa verið gefin út erlendis,
og íslenzk alþýða um margar aldir lief-
íslenzku þjóðveldislögin eru skemmtileg af-
lestrar og hafa ómaklega legið í þagnargildi
Eftir Hermarm Pálsson, lektor
ur ekki kynnzt þeim að neinu ráði.
Um þýðingar helgar er það skemmst
að segja, að margar þeirra eru afburða-
vel gerðar, málfar sumra þeirra er með
þeim fegurðarbrag, að unun er að lesa.
Þótt aðrar fornbókmenntir en þær
hefðu ekki varðveitzt, inyndu þær end-
ast til að gera bókmenntaafrek forfeðra
okkar ódauðleg. Það er ekki vanza-
laust, hve hljótt hefur verið um þessa
bókmenntagrein á íslenzku. Móður-
mál okkar á þó henni meira upp að
inna en flesta rennir grun í.
III.
Islenzku þjóðveldislögin voru færð
í letur snemma á 12. öld. Fyrsti þátt-
urinn, sem komst á bókfell, var Víg-
slóði. Hann var ritaður á Breiðaból-
stað í Vesturhópi veturinn 1117—18,
en þar bjó þá höfðinginn Hafliði Más-
son. Hinn hluti laganna liefur eflaust
verið skráður skömmu síðar, og þau
hafa öll verið til í handritum um
miðja 12. öld, þegar málfræðingurinn
skrifaði ritgerð sína. Menn hafa fljót-
lega lagt mikið kapp á að eignast ein-
tak af lagahandritum, enda var hægra
um vik að vita, hvað voru lög, eftir að
þau voru færð í letur. Islendingar hafa
ávallt haft mikinn áhuga á lögum, og
mörg ákvæði í þjóðveldislögunum voru
miklu fullkomnari en í lögum ann-
arra Ev'rópulanda á þessum tíma.
IV.
Lögin eru ómetanleg heimild um
forna sögu okkar, af þeim getum við
kynnzt hinum fjölþættustu vandamál-
um hins forna íslenzka lýðveldis. Þau
eru óbrotgjarn minnisvarði um stjórn-
arfarslegan þroska íslendinga að fornu.
En hvers konar gildi hafa þau fyrir ís-
lendinga á 20. öld? Hvers vegna eig-
um við að lesa þau? I raun og veru
eru þessar spurningar óþarfar, því að
ég treysti mér ekki til að setja fram
nein rök gegn því, að þau séu lesin. í
fyrsta lagi eru þjóðveldislögin rituð á
afburðagóðri íslenzku. Og fyrir þá
sök eina ættu allir að kynnast málfari
þeirra sem bezt. Ég efast um, að til séu
rnörg önnur rit, sem betur séu til þess
fallin að kenna mönnum að rita gott
og skýrt mál. í öðru lagi er okkur
nauðsynlegt að kynnast þeim til að
skilja íslenzka þjóðfélagið að fornu.
Hugmyndir okkar um það eru eink-
um komnar úr sögunum, en þær eru
að mörgu ieyti ófidlkomnari heimild.
Og í þriðja lagi eru lögin skemmtileg
aflestrar. Við getum notið þeirra sem
bókmennta, þótt hugmyndir okkar
liafi breytzt svo mikið, síðan lög þessi
voru í gildi. Til gamans má geta þess,
að fáein atriði í þjóðveldislögunum
eru enn tekin óbreytt upp í íslenzka
lagasafnið, og hafa þessi ákvæði staðið
Upphafsstafurinn H úr Jónsbóli. Þar hefur laga-
bálk um seladráp, eins og sjá má.
11