Samvinnan - 01.02.1970, Blaðsíða 60

Bragi Ásgeirsson:
Listin »þjónar« ekki
Nokkur orð um myndlist vegna greinar Ólafs
Gíslasonar, „Hverju þjónar myndlistin“?
Því er þráfaldlega haldið fram af leikum
og lærðum, að listamaðurinn falli ekki inn
í nútímaþjóðfélag, vegna þess að eðli nú-
tímaþjóðfélags geri hann að einskonar horn-
reku fáum til gagns, en fleirum til byrði, þvi
hann framleiði ekki áþreifanleg verðmæti.
Þá er einnig á það bent, að einungis örfá;r
snillingar séu ráðandi um listastefnur, en
jafnan er sniðgengið að svara tveim áleitn-
um spurningum, sem slíkur framsláttur
vekur, þ. e. hver sé sá jarðvegur sem slíkir
afburðamenn spretta úr, og í öðru lagi hvert
sé gildi þeirra, í þessu tilviki myndlistar-
manna, fyrir þjóðfélagið. Fyrri spurning-
unni verður bezt svarað með því að vísa til
þess fjölmenna hóps, sem iðkar þessa list af
lífi og sál, en eðlilega er uppskeran misjöfn
að gæðum. Gildi myndlistarmannsins fyrir
þjóðfélagið felst að minni hyggju öðru frem-
ur í stöðugum uppgötvunum nýrra tjáningar-
forma í leit að nýjum gildum. Frumhug-
myndir myndlistarinnar á þessari öld hafa
haft áhrif á þróun húsagerðarlistar og hvers-
konar listhönnun. Þá má á það benda, að
flestir ef ekki allir leiðandi arkítektar ald-
arinnar hafa verið myndlistarmenn í eðli
sínu og sumir jafnvel starfandi á því sviði,
en allir urðu þeir fyrir áhrifum myndlistar-
innar. Sem list augans, hugmyndaflugsins og
skynjunarinnar, sem miðla okkur sjálfu
lífinu, er það ljóst, að tilgangur myndlist-
arinnar hefur miklu víðtækari merkingu
en að þjóna, því að ef maður þjónar ein-
hverju, hlýtur það að leiða af sjálfu sér að
einhver drottni yfir manni. Listin er ekki
þjónusta, og enginn skal yfir henni drottna,
og ég hallast því að þeirri skýringu, að list-
in sé öllu framar miðlun. — Miðlun þekk-
ingar og lífsreynslu, afkvæmi skynjunar-
innar og hins frjálsa hugmyndaflugs, sem
gengur með sigur af hólmi yfir hinu hug-
taksfræðilega markmiði, yfir ástríðu manns-
ins að ganga troðnar slóðir. Miðlun hug-
mynda, sem eru að því er virðist afkvæmi
þeirrar ólgu í brjósti skapara sinna, er knýr
þá til átaka og til að tjá hlutina og um-
hverfið í nýju ljósi. Við getum hér lært af
náttúrunni sjálfri, sem gefur og miðlar, en
þjónar naumast. Ég álít ekki, að fegurðar-
þrá mannsins fari eftir stöðu eða stétt. Án
fegurðartilfinningar væri lífið hverjum
manni óbærilegt. Kalbrenndir gróðurreitir
geta snert fegurðarkenndir, svipað því og
visið laufblað hefur orðið tilefni til margra
snilldarverka í skáldskap. Fyrir bóndann,
sem metur hagsæld sem fegurð, er góð
spretta og græn tún eðlilega yndisgjafi og
hjarta hans nær en gróðurvana og kalin tún,
en jafnvel í snjónum, sem á miðju sumri
kann að leggjast yfir akur hnípins bónda, er
einnig falin fegurð, þótt nytjar bóndans af
akrinum rýrni og feli þess vegna fyrir hon-
um fegurð hinnar óæsktu mjallar. í slíkum
tilvikum virðist Ólafur Gíslason tileinka
sér mat fornmanna á fegurð líkt og kemur
fram hjá Gunnari á Hlíðarenda, þegar hann
er látinn segja: „Fögur er hlíðin“. En
Gunnar mun einmitt hafa átt við, að hlíðin
væri grösug og búsældarleg. Ólafur snið-
gengur einnig hið rétta, þegar hann reynir
að læða því að lesendum, að við starfs-
bræður hans málum fyrir fegurðarsmekk
forréttindastéttar þjóðfélagsins, er uni hag
sínum bezt með því að þjóna af öllum
mætti „útvörðum borgaralegs lýðræðis" í
Víetnam, Grikklandi og víðar, en þá stétt
vanti skraut í hýbýli sín. Ég teldi það sorg-
legt, ef til væru slíkir málarar meðal félaga
minna, sem máluðu fyrir einhverja ákveðna
stétt í þjóðfélaginu, og teldi ég þá ekki
lengur samherja mína. En ég tel óhætt að
fullyrða, að hér er einungis um staðlausan
og vansæmandi framslátt að ræða frá hendi
þessa orðhvata stríðsmanns. Fegurð og list-
sýn eru frjálsri hugsun lífið sjálft, upp-
spretta mannlegra hugsjóna, og eiga sér
engin takmörk. Sérhver raunverulegur lista-
maður hefur persónulegan skilning á feg-
urð, sem er óaðskiljanlegur hugmyndaflugi
hans, og því eru listaverk af sama hlut
tíðum mjög ólík, og það er andstætt eðli
frjálsborins listamanns, að utanaðkomandi
öfl ákvarði hans vegna, hvað sé fegurð og
hvernig hann eigi að miðla hughrifum sín-
um.
Spurningunni um, hvort myndlist þjóni
sem samtalsform milli einstaklinga, svara
ég einnig á annan veg en Ó.G. Hér er ég
sem fyrr andvígur orðinu að þjóna, því að
miðlun er réttara orðtákn til skilnings að
mínum dómi. Listamaðurinn er enginn
56