Samvinnan - 01.02.1970, Blaðsíða 62

Ég get ekki gert mér grein fyrir því, að
ég sé að þjóna ákveðnum hagsmunahópi
með skrifum mínum og neita því ákveðið.
Ég þjóna ekki Morgunblaðinu né mun
nokkurn tíma þjóna nokkru blaði með
skrifum mínum um list, en ég reyni að
miðla lesendum þess þekkingu minni og
lífsreynslu á þessum málum. Ég hef ekki
fengið neina línu frá ritstjórunum né
nokkrum utanaðkomandi aðila um, hvernig
ég eigi að skrifa, og hef aldrei látið málara
gjalda pólitískra skoðana. Ég vona, að sann-
færing mín verði jafnan þar í fararbroddi.
En sennilega þykir Ó.G. það mikill ljóður
á mínu ráði, að ég skuli ekki athuga póli-
tískar skoðanir málarans, áður en ég dirfist
að Skrifa um hann, og þá skil ég einnig,
að Ó.G. sé það einnig þyrnir í augum, að
ég skrifa ekki í blað hans. Höfuðtilgangur
skrifa Ó.G. virðist mér ótvírætt vera sá að
vega að okkur, sem ritum í Mbl., og draga
okkur í dilk, hafa búninginn raunverulegan
með því að skilgreina ýmis hugtök eftir
hentugleikum, og blanda okkur um leið inn
í hörmungar og styrjaldir heimsins, og
væntaniega gera okkur einnig meðseka um
þær! Þegar hann álítur sig hafa plægt jarð-
veginn nægilega vel, skírskotar hann til setn-
ingar úr listdómi, sem hann telur dæmi-
gerða fyrir skrif mín, og kveður upp stóra-
dóm yfir skrifum mínum um þriggja ára
skeið í ljósi þessarar einu setningar. Hér fer
maðurinn eftir þeirri reglu, að tilgangurinn
helgi meðalið. Því að þetta eru næsta ömur-
leg vinnubrögð. Þessi vinnubrögð og hinn
augljósi pólitíski áróður að baki greinar-
innar gerði hana lítt svaraverða, en ég
ákvað samt að svara um síðir til að hreinsa
loftið líkt og það er kallað. Enginn skyldi
ætla að okkur gagnrýnendum verði troðið
um tær án andsvara.
Hvað ummæli mín um pastelliti áhrærir,
stend ég við allt sem ég þar sagði, og jafn-
framt tel ég mig ekki sneiða hjá málefna-
legri meðferð, þegar ég tala um tæknilegt
inntak myndarinnar, því gagnrýnandanum
er það ekki skylt að draga hvert einasta
verk í þjóðfélagslegan dilk, þótt með því
geðjist hann Ó.G. og hans líkum. Það
byggist sannarlega ekki á persónulegum
smekk mínum einum, að pastellitir hafi
mjúka og fíngerða áferð, sem gerir þá að-
laðandi, þannig að telja megi þá fallega;
þeir eru a. m. k. áferðarfallegri flestum
tegundum krítarlita og þannig hættulegri
í höndum viðvaningsins, sem sér í þeim
auðvelda leið til laglegs árangurs. Máli mínu
til stuðnings bendi ég á ótölulegan grúa af
miðlungsmyndum í þessari tækni, er skreyta
rammaverzlanir um allan heim og skransýn-
ingar. Þá get ég líka frætt Ó.G. á því, að
langtum auðveldara er að uppgötva við-
vaninginn á bak við t. d. vatnslitamynd.
Áferð lita er misfögur, og þeir eru mis-
jafnlega vandmeðfarnir, og ætti ekki að
þurfa að benda Ó.G. á það. Þá skal ég upp-
lýsa það, að Degas var ekki fyrstur til að
mála lágstéttafólk, skemmtikrafta og
drykkjufólk, og gerði það naumast af meira
raunsæi en margur annar á hans tíma —
heldur var það efnismeðferðin og hið nýja
litaraunsæi, sem gáfu myndum hans gildi,
jafnframt því sem hann sneri baki við
óraunverulegum frásögnum „salonlistamann-
anna“ og listrænu vændi þeirra gagnvart
myndrænu inntaki.
Það er hægt að snúa út úr öllu og mis-
skilja, þegar nægur vilji er fyrir hendi, og
þetta hagnýtir Ó.G. sér óspart, eins og þegar
ég segi, að einhver skírskoti til grynnri
kennda hjá áhorfandanum; þá hlýtur hver
læs maður að sjá, að ég á við, að hann
höfði til þeirra, sem óþroskaðar tilfinningar
hafa fyrir myndlist og hrífast helzt af dútli.
En það er sérstök íþrótt að gerast skemmti-
legur á þennan hátt, að setja nýja merkingu
í setningar dagblaða og tímarita, og hefur
lengi verið iðkuð og telst til lítils frum-
leika hjá Ó.G. að taka þá iðju í sína þjón-
ustu.
Hvað Ó.G. á við með sérstökum íslenzkum
stíl hjá málurum, sem máli íslenzkt lands-
lag og selji myndir sínar í Rammagerðinni,
er mér ráðgáta, nema maðurinn hafi gert
þá einstæðu uppgötvun, að rammagerðar-
stíll, sem er iðkaður af kappi um allan
heim, sé af íslenzkum toga! Ég kannast
heldur ekki við réttmæti þess að nefna orðið
ríg varðandi þessa menn og óhlutlæga mál-
ara, sem þrælað hafa síðustu 30 árin sem
misskildir brautryðjendur við listviðleitni
sína, og sem sjálfur Ó.G. á margt gott að
gjalda, þótt nú telji hann sig geta boðað
þeim hinn eina og rétta sannleika og hamist
við að tortryggja þá með lítilsigldum aðferð-
um í ræðu og riti til þess að rugla fólk
enn meir. Auðvitað þarf að nefna listmálar-
ann Valtý í þessu sambandi, því að hann
er einnig listgagnrýnandi Mbl. og þar með
vondur maður. Þá færist skörin upp í bekk-
inn, þegar Ó.G. fer að líkja saman list
Valtýs og myndum Matthíasar, og er annað
tveggja fáfræði eða illgirni. Og það fellur
um sjálft sig að tala um myndir Valtýs á
veggjum betri borgara og sem aðgöngu-
miða að hópi þeirra, en myndir Matthíasar
á veggjum almúgamannsins. Hvað báðar
þessar stéttir áhrærir get ég fullvissað Ó.G.
um, að myndir Matthíasar eru í gífurlegum
meirihluta á veggjum þeirra.
Ég hef ekki orðið var við, að myndir
rammagerða séu til varanlegrar ánægju,
nema þá fámennum hópi. Þær þekja að vísu
rúm á vegg og skipa þar sæti á svipaðan
hátt og albúm fyrir tækifærismyndir fjöl-
skyldunnar, og það verða líka góðar myndir
í húsum fólks, sem fer á mis við að njóta
listar. E. t. v. hefur Ó.G. aldrei heyrt getið
um fólk, sem sparar sér fé með því að kaupa
ódýra mynd á tómlegan vegg, og þá væri
honum vorkunn, en ég fullyrði, að í þeim
hópi séu sannarlega ekki síður ríkir menn.
Ó.G. skal bent á, að myndir viðurkenndra
myndlistarmanna á íslandi eru mjög ódýrar
miðað við hliðstæðar myndir á Norðurlönd-
um, en aftur á móti hefur rammaverzlana-
málurunum, sem eiga ekki endilega myndir
í þeim verzlunum, tekizt að gera slíkan
varning dýrari en í sennilega nokkru öðru
landi.
Það er rétt, að það hljóti að hafa í för
með sér, að tekin sé pólitísk afstaða í
sambandi við að skrifa myndlistargagnrýni,
en sú afstaða er frá minni hálfu listpólitísk,
en ekki ihugmyndafræðilegs eðlis. Rithöf-
undar skrifa bókmenntir, en málarar mála
málverk, en með því að læða pólitískri frá-
sögn í ólistrænum búningi inn í verkið,
segir skapandinn einungis sögu. Augu mín
eru jafn vel opin fyrir andstæðum og þver-
sögnum í þjóðfélaginu og nokkurs annars,
en sýn mín er ekki formyrkvuð af þeirri
skyldu að verða jafnan að taka sömu af-
stöðu og þeir, sem ég þjóna, svo ég noti
margendurtekið og vinsælt orðtak Ó.G.
Ég skil hættuna á skoðanaeinokun fjöl-
miðla — hún er vissulega ískyggileg, og á
móti henni skal unnið, en er það ekki ein-
okun, er einn flokkur gerist svo djarfur að
taka að sér skoðanaeinokun í nafni fólksins,
ráðast á aðrar þjóðir í nafni kerfisins, ein-
ingar og bræðralags, og hneppa þær í and-
lega fjötra? Lýðræðinu er vissulega þörf á
aðhaldi á ýmsa vegu, en ekkert einokunar-
kerfi á rétt á sér. Hvað nefnist annars sú
list, sem er skrautfjöður kerfisins og veg-
samar flokkinn, annað en skreytilist?
Prentfrelsi íslenzkra blaða er merkilegt að
því leyti, að þau birta nær hvaða óhróður
sem er um menn, jafnvel starfsmenn sína,
athugasemdalaust í nafni ritfrelsisins —
tala um skaðsemi eiturlyfja í leiðurum, um
leið og andlegu eitri er hleypt á síður blað-
anna undir sama yfirskyni, en hagræða svo
öllum fréttum eftir því, hvað pólitíska línan
býður — hér er ekkert blað undanskilið.
Það er sannarlega ekki rétt, að gagnrýni
okkar bstgagnrýnenda sé áhrifalitil, úr því
hún tekur svo á taugar pólitískra hagsmuna-
listamanna.
Rétt er, að aldrei í sögu mannkynsins hef-
ur misskipting auðæfa í heiminum verið
augljósari en í dag, og einnig að aldrei hafi
verið tiltækt jafn mikið af sannindum þeim
til handa, sem möguleika og áhug'a hafa á
að leita hins sanna, og hér eru því vissu-
lega manndómsverk fyrir hendi. Einnig er
það mikilvægt verkefni að berjast gegn
margvíslegri kröm og hörmungum, sem
að mannkyninu steðja og eru því jafnvel
hættulegri en styrjaldir. En til þess að sigr-
ast á slíku fári er ekki ráð heldur óráð að
ganga blindandi öðru því afli á hönd, sem
seilist til heimsyfirráða. Þriðja aflið, sem
víðsvegar er að rísa meðal þjóðanna, sem
gerði það t. d. í Tékkóslóvakíu, sem gerir
það í vestri og austri, skynjar það, að hvor-
ugt drottnunarkerfið er framtíðarlausn
mannkyninu til farsældar. Ég bið Ó.G. að
líta á landabréfið og leita að stærsta ný-
lenduveldi heims á þessari öld og því, sem
aldrei hefur gefið eftir fet af herteknu né
innlimuðu landi og engri þjóð hefur gefið
frelsi til þessa dags. Er það frelsi þessa
veldis, sem listamenn eiga að selja list sína
og persónuleika í hendur?
Ég þekki persónulega fólk, sem hefur far-
ið um flest Austurlönd og unn;ð þar að
mannúðarmálum á vegum Sameinuðu þjóð-
anna. Það prédikar enga pólitíska né kirkju-
lega trú, en vinnur eingöngu af fórnfýsi og
mannúð. Svo eru þar líka trúboðar á ferð
sem heita fólkinu eilífu frelsi, ef það vill
gangast hinum ýmsu guðum þeirra á hönd.
Ennfremur eru þeir menn sem selja vopn,
svo að fólk geti barizt og drepið undir
fána hins eina sanna og rétta frelsis! Ólafi
Gíslasyni er að sjálfsögðu frjálst að þjóna
því afli, sem hugur hans girnist, og selja
frelsi sitt í hendur þess, en í fullri vinsemd
vildi ég mega ráða honum frá að temja sér
þá iðju að brýna vopn og gerast stríðsmaður
fyrir þá frelsishugsjón eina, sem umrædd
grein hans hnígur að. ♦
58