Andvari - 01.01.1988, Qupperneq 147

aniwari
ÁHRIF SIÐBREYTINGARINNAR Á ALÞÝÐUFRÆÐSLU
145
stefnusamþykkt sem gerð var í Skagafirði 1576, í öndverðri biskupstíð Guð-
brands Þorlákssonar:
Skyllduger eru prestar ad kienna baurnum sijnum aa bok þa þau koma til þess alldurs
suo ad þau kunni ed minsta chatechismi texta med sinni wtskyringu. bænum oc bord-
psalmum adur enn þau takast til sakramentis . . ,20
Þremur árum áður hafði Guðbrandur biskup reyndar látið ganga presta-
stefnusamþykkt þar sem presti var hótað straffi biskups ef hann yrði ber að
því að ,,að hann gefi sacramentum nockrum þeim sem ecki kunna hid minsta
einfalldann Chatechismi texta allann . . ,“.21
Tilvitnuð ákvæði árétta það sem segir í áðurnefndum formála Lúthers um
skyldur „sóknarprests og prédikara“ varðandi veitingu sakramentisins:
“Embætti vort er nú orðið annað en það var undir páfanum. Nú er það orðið
alvarlegt og til hjálpræðis“.22 Sannarlega átti lúterskur prestur að taka
kennsluskyldu sína alvarlega.
Eins og gefur að skilja var sóknarkirkjan helsti vettvangur þessarar
kennslu; þar skyldi „einfalldur Texti Catechismi...“ lesast ,,hvorn sunnudag
epter predikun og (þar med) vtleggist eirn partur med fæstum ordum“, eins
og segir í enn annarri synodussamþykkt Hólastiftis frá 1578.23 En í þessari
sömu samþykkt er jafnframt kveðið á um skyldu sóknarprests að líta eftir því
hvernig textinn sé iðkaður í heimahúsum sóknarbarna. Segir um þetta orðrétt
að prestar skuli „tuisuar edur þrisuar (aa aare rijda vm þinghaa sijna) ad
leidrietta þingafolkid i Barnalærdominum“. Med þessum ákvæðum var
lagður grunnur að fræðslu- og eftirlitshlutverki sóknarpresta sem átti eftir að
standa um aldir. Ákvæðin hlutu staðfestingu konungsvaldsins með „náðar-
bréfi“ Kristjáns konungs fjórða árið 1635; bréf þetta hélt ígildi fræðslulaga
Eam undir miðja 18. öld, þ.e. fram að setningu hinna píetísku tilskipana.
Þegar hugað er að framkvæmd umræddra fræðsluákvæða, vaknar eðlilega
sú spurning hvort og að hve miklu leyti þau hafa falið í sér kröfu um
lestrarkennslu og læsi í nútíðarskilningi. Nú þarf ekki að efast um að í
sögulegri þróun standa kristindómsfræðsla og læsi í mjög nánu sambandi
innbyrðis; aftur á móti er álitamál hvernig tengslunum hefur verið háttað á
ýmsum tímabilum eftir að hinn nýi siður var upp tekinn í landinu. Að mínum
dómi hafa menn gefið of lítinn gaum að þessu atriði íslenskrar menningar-
sogu sem varðar sjálft eðli og hlutverk læsisins á ýmsum tímum. Þannig
alyktaði Páll Eggert Ólason í áðurnefndu riti þar sem ræðir um siðskipta-
akvæðin sem getur að framan: „Unglingar lærðu fræðin og neyddust þar með
bl að læra að lesa .. ,“.24 Hér gefur Páll Eggert sér að ungmenni hafi þurft að
læra bóklestur til þess að uppfylla skilyrði um kunnáttu í texta katekismans.
En ályktunin styðst ekki við neitt skýlaust ákvæði í umræddum fræðslu-
ákvaeðum enda reynir höfundur ekki að rökstyðja hana með skírskotun til
þeirra.25
10