Stúdentablaðið - 01.12.1968, Blaðsíða 23

EGILL J. STARDAL
„...MED
BETLISTAF
w
I
HENDI"
Ritnefndin leitaði til Egils J. Stardal
og bað hann að skrifa grein
í tilefni dagsins.
í dag eru fimmtíu ár — hálf öld — liðin
frá því að sjálfstæðisbaráttu íslenzku þjóð-
arinnar lauk. Hinn 1. desember 1918 fagn-
aði þjóðin fullveldinu, hin langa barátta
var að baki, eftir var aðeins sigurviss ganga
að markinu, eftirleikur hins mikla drama
og um leið forleikur að nýju sjónarspili, —
leiknum sem sýna myndi, hvort við værum
rnenn til þess að gæta fjöreggsins, sem við
vorum nýbúnir að heirnta úr tröllahönd-
um.
Einstaklingum og þjóðum ber jafnan að
vera vel á verði, liorfa vökulum augum
fram á ófarinn veg, sjá vandamálin fyrir ef
nokkur leið er mannlegum mætti og hafa
gert ráðstafanir í tíma. Þetta á ekki sízt við
um þá menn, er til forystu eru kvaddir og
er í raun réttri þeirra frumskylda. En jafn-
an skyldu menn hafa það hugfast sem liðið
er, lífsreynsla genginna kynslóða er einhver
dýrmætasti arfur hverrar þjóðar, og jafnan
er gott þá í áfangastað er komið að svipast
til baka, líta yfir farinn veg. Mannkynið,
maðurinn er mjög sá sami sem hann var
fyrir þúsund árum, vandanrál hans þá
vandamál dagsins í dag. Sagt er að sagan
endurtaki sig, það mun ofmælt aðeins um
hið ytra. Sérhver kynslóð þræðir slóð fornra
vandamál á nýjum skóm.
Það ber næsta oft fyrir, einkum á þessurn
miklu velgengnisárum síðasta aldarfjórð-
ungs, sérdeilis þegar ríkisstjórnunum hefur
mistekizt einhver betliherferð, fiskafurðir
fallið í vetði eða þá að síldin hefur stungið
af norður í hafsbotn, að þær raddir kveða
upp úr, sem hefja þann söng, að í raun
réttri sé þetta mannfélagsbrambolt á íslandi
stóreflis misskilningur. Hér sé sumsé ekki
hægt að halda uppi menningarlífi efnahags-
lega sjálfstæðrar þjóðar nema annarlegt
ástand ríki í heiminum af völdum styrj-
aldar; eða einhver önnur blessun valdi því
að okkar lítilsvirtu afurðir þyki nýtandi. Á
normal tímum séum við dæmd til þess að
lifa sníkjulífi betlarans rneðal auðugri
Jrjóða, vera þurfalingar á framfæri heimsins.
í rauninni hefur efnahagsstefna allra ríkis-
stjórna og hágspekinga hennar frá Jrví eftir
stríð mótazt af þessum hugsunarhætti.
Þó eiga Jressar raddir einkum fulltrúa í
hópi millistríðskynslóðarinnar, þeirrar sem
komst til manndóms, ef nota skyldi það
orð, í upphafi síðari styrjaldarinnar, þeirrar
kynslóðar, sem lærði að selja lélega vöru
fyrir hátt verð, léleg vinnuafköst fyrir mik-
ið kaup og hóf að nota orðið vinnugleði
sent skammaryiði. Aldrei minnist ég þess
að hafa heyrt Jrennan eymdarsöng kveðinn
af manni, sem fæddur er fyrir aldamót, og
á stundum bregður fyrir harkalegri Jrver-
rnóðsku eða sársauka í augum tápmikilla
unglinga, er slíkt tal ber á góma.
Var þá eftir allt saman hin mesta skyssa
af forfeðrum okkar að hlaupa frá kjötkötl-
unum austan við haf og fara til að byggja
þennan hólma fjallkonunnar, sem svo
lengi hafði beðið bréiðguma síns? Höfðu
þeir þá eftir allt saman á réttu að standa
forystumenn þjóðarinnar, sem ráðvilltir,
vegna eigin ódugnaðar flúðu sjálfskaparvíti
skammsýni og skorts á stjórnvizku beint i
gin framandi valds á miðri 13. öld og báðu
erlendan konung að koma hér á röð og
reglu? Voru Jreir eftir allt saman skýja-
glópar og loftkastalasmiðir, leiðtogar sjálf-
stæðisbaráttunnar á 19. öld? Vissulega voru
þeir lítt búnari heimsins gæðum karlssyn-
inum í ævintýrinu, sem fór úr kotinu með
roð og ugga í mal sínum og smalaprik að
vopni til Jress að sækja gulltaflið gcíða úr
höndurn tröllanna. En líkt og karlssonur-
inn höfðu þeir bjargfasta trú á sjálfa sig,
réttlæti málstaðarins og stálbryddaðan vilja.
Þessi spurning fæðir af sér aðra: Hvaðan
kom kempum 19. aldarinnar Jressi ódrep-
andi kjarkur, þessi bjargfasta trú á landið,
Jrjóðina, sjálfa sig? Naumast voru Jrað
kringumstæður eða umhverfið, jafnvel ekki
aldarhátturinn. Foreldrar Jreirra margra
höfðu reynt að grilla vonarskímu hins kom-
andi dags gegnurn eiturbrælu móðuharð-
inda, ömmur þeirra borið skóbætur fyrir
börn sín. Þegar sjálfstæðisbaráttan hófst
var naumast til í landinu eitt einasta hús,
sem heitið gæti því nafni, hvergi skip, nær
engin verktól, enn síður verkmenning, sem
Jryldi nokkurn samanburð við Jrað, sem var
meðal nágrannajrjóðanna. Lengst af á síð-
ari hluta aldarinnar þegar frelsisglóðin er
hvað heitust, logar baráttunnar skærastir
og ættjaiðarkvæðum skýtur upp eins og
skrauteldum, blasir við á aðra hlið eitt erf-
iðasta tímabil í Jijóðarbúskapnum þar sem
grimmdarvetur með horfelli, hafísár, eld-
gos, landskjálftar og önnur óáran skiptast á
að hrjá þjóðina. Enda fór svo að flótti brast
í liðinu. Fjöldi manna flýði af hólmi ár
23
STÚDENTABLAÐ