Vikan - 18.01.1968, Blaðsíða 34

I
KJOLA-
EFNI..
fór svo og hringdi í RauSa kross-
inn.
— Þú hefur auðvitað kynnzt
ýmsum merkum mönnum þama
vestra.
— Já, ekki vantaði það. Ann-
ars var svo mikið að gera að
maður gat lítið gefið sig við
slíku. Ég kynntist þarna aðal-
lega fslendingum þótt undarlegt
kunni að virðast. Þarna var stór
nýlenda af íslenzkum kaupsýslu-
mönnum. Þ6 voru þarna nokkrir
menn íslenzkir sem búsettir voru
í Bandaríkjunum, t. d. Halldór
Hermannsson sem alltaf hélt fast
við sitt þjóðerni og ferðaðist á
íslenzkum passa þó að það ylli
honum nokkrum erfiðleikum í
fyrra stríðinu. Ég kynntist líka
Vilhjálmi Stefánssyni, þeim
fræga manni.
— Já. segðu mér frá honum.
— Það er mér ljúft, hann varð
mér kær vinur, indæll maður, og
ekki síðri var kona hans. Ég
hafði gaman af hve Vilhjálmur
var alíslenzkur í sér þó að hann
dveldist alla ævi erlendis. Einn
góðan veðurdag kom hann með
niðjatal langafa míns sem Eirík-
ur Briem hafði gert, en Vilhjálm-
ur eignazt. Hafði hann setið við
að reikna út hvernig við værum
skyldir þó að hann væri að kafna
úr önnum og hefði tuttugu manns
vinnandi á skrifstofu sinni. Hann
skrifaði upp sína ættartölu og
var alveg viss á henni. Einnig
var hann viss á hvernig ættir
okkar komu saman.
— Hann hefur talað við þig
ensku.
■—- Hann talaði alltaf ensku,
var mjög stirður í íslenzku þó að
hann talaði ekkert nema íslenzku
til tíu ára aldurs, en eftir það
var enska hans mál. Hann gat
aftur lesið íslenzku sæmilega.
Ameríkumenn litu svo á að hann
væri sérfróður um ísland, en
hann hafði þó aðeins komið
tvisvar til landsins og dvalizt
hér stutlan tíma hvort sinn auk
þess sem landið hafði gjörbreytzt
þann tíma sem liðinn var síðan.
Fyrir bragðið var bók hans um
ísland ekki eins góð og efni stóðu
til. Vilhjálmur var auðvitað stór-
merkur maður og ómögulegt að
ganga fram hjá honum þegar
rakin er saga heimskautarann-
sóknanna þó að frændur okkar
Norðmenn hafi reynt eftir megni
að troða niður af honum skóinn.
Hann var allra manna ljúfast-
ur í umgengni, og eins og ég
sagði áðan mikill íslendingur og
kunni vel að meta allt sem ís-
lenzkt var. Svona til gamans get
ég sagt að hann kunni vel að
meta hangikjötslæri sem ég gaf
honum einu sinni. Konan hans
sagði mér síðar að nóttina eftir
að lærið kom í búrið hjá þeim
hafi hann þurft að fara margar
ferðir fram, og þegar hún gáði
að morguninn eftir var lærið bú-
ið. Gamli maðurinn hafði étið
það um nóttina og auðvitað hrátt.
Hann var slíku vanur úr ferðum
sínum.
— Hafðir þú einhver kynni af
stofnun Sameinuðu þjóðanna?
— Ekki get ég nú sagt það. Og
þó. ég get kannski sagt þér frá
dálitlu í sambandi við þær. Það
er mál sem ekki hefur verið
skýrt frá opinberiega. En nú er
svo langt um liðið að ég tel mig
geta leyst frá skjóðunni.
— Þú gerir mig ekki lítið for-
vitinn.
— Það var einhvern tíma á
þessum árum að vinur minn einn
kom til mín með miklum hátíða-
svip. Þegar við höfðum ræðzt
við góða stund um daginn og
veginn spyr hann hvernig mér
lítist á það að Sameinuðu þjóð-
irnar fái aðaiaðsetur á íslandi.
Ég hafði náttúrlega ekkert hugs-
að um þetta mál og tók því fjarri.
Svo ræddum við um þetta fram
og aftur og virtist hann hafa
mikinn áhuga á að fsland yrði
aðsetur S. Þ. Ég skildi ekki al-
minlega hvers vegna hann sótti
mál sitt af slíku kappi, maldaði
í móinn og benti á að loftslagið
væri erfitt og heldur ákomusamt
fyrir slíkar samkundur. Við
hefðum ekki fundarsali né aðr-
ar byggingar fyrir starfsfók. En
hann sat við sinn keip og sagði
að það gerði ekkert til. Það verð-
ur alls staðar að reisa bygging-
ar, og það skiptir ekki máli hvað
það kostar. Ég sagði þá að fólk
sem ynni slík störf gæti ekki
alltaf verið innan húss, það þyrfti
að geta fengið sér gönguferðir
sér til hressingar, en til þess
mundi íslenzkt veðurlag þykja
rysjótt og ærið umhleypinga-
samt, jafnvel að sumrinu stund-
um. En ekkert beit á þennan
kunningja minn. „Það er einmitt
loftslagið hjá ykkur sem er mest
hressandi. Það er hægt að byggja
súlnagöng og múr til skjóls fyrir
vindáttinni. Eigum við að segja
10 mílur? Er það nóg? Væri það
ekki nógu langt fyrir morgun-
göngur?“ Hann hafði sem sagt
gagnrök gegn öllum mínum mót-
bárum. Þegar ég var farinn að
linast ráðlagði ég honum að
húgsa sér fremur Azoreyjar ef
hann vildi helzt vera úti í miðju
hafi, á milli Evrópu og Ameríku.
En Azoreyjar voru honum ekki
að skapi. „Nei. nei, nei, þarna
verður að vera kúltúr.“ Ég man
eftir einni röksemd sem hann
bar fram og hafði nokkur áhrif
á mig. Hann sagði: „Hvernig
stendur á að íslendingar stofna
fyrsta alþingi og eiga nú elzlu
lýðræðisstofnun sem til er í
Evrópu. Þarna er eitthvað hjá
ykkur í þjóðinni og landinu,
kannski í loftslaginu, sem við
sækjumst eftir fyrir Sameinuðu
þjóðirnar. Þjóðabandalagið er tal-
ið hafa verið drepið í Genf vegna
lognmollu. Það safnast fyrir í
þessum djúpa dal eitthvert logn-
molluloftslag sem talið er eiga
þátt í þeirri þreytu sem virtist
strax koma yfir menn er þeir
fóru að starfa þar fyrir Þjóða-
bandalagið gamla. Þó að þeir
væru hressir og fullir af áhuga
heima fyrir var sem þeir væru
stungnir einhvers konar svefn-
þornum fljótlega og þeir voru
komnir til Genf.“
Við töluðum svo um þetta af
miklum vígmóði fram og aftur.
Ég man ekki hve lengi hann
staldraði við hjá mér í það skipt-
ið. Nokkru seinna kom Halldór
Hermannsson í heimsókn til mín,
og ég spurði hann hvernig hon-
um litist á þessa uppástungu. —
Hann fussaði og sveiaði, sá góði
fslendingur, og sagði að það
kæmi ekki til mála. Það mundi
eyðileggja ísland og islenzka
menningu. Við hefðum ekki tök
á að taka á móti svo mörgu og
miklu fólki.
Svo líða eitthvað tvær vikur
eða þar um bil. Þá kemur þessi
góði maður aftur til mín og við
tökum þar upp þráðinn er frá
var horfið. Hann sækir fast á
sem í hið fyrra sinn, en ég verst
sem ég má. segist hafa talað við
góðan og gamlan íslending sem
sé í Ameríku og hann telji þetta
af og frá, við hefðum ekki mögu-
leika á að vera gestgjafar Sam-
einuðu þjóðanna, engin skilyrði
til að taka á móti slíku fólki.
Þá sneri hann sér allt í einu
að mér og sagði með festu:
„Veiztu það að ég kem til að
tala um þetta við þig frá allra
hæsta stað, og þú skilur hvað
það þýðir. Ég svaraði að ég gæti
ekki tekið þetta öðruvísi en að
hann ætti við Hvíta húsið og for-
setann. „Já, getum við ekki lát-
ið það liggja milli hluta í bili.“
sagði hann, og sneri mig þannig
út af laginu.
Hann hélt því statt og stöðugt
fram að hjá okkur á íslandi væri
eitthvað, hvað sem það væri, sem
gæti þýtt líf eða dauða fyrir
34 VIKAN 3 tbl