Menntamál - 01.10.1970, Blaðsíða 17

að í þjóðfélagi af okkar tagi, þar sem skólaganga
liefst við sex eða sjö ára aldur og lýkur ekki hjá
þeim, sem við teljum heppnasta, fyrr en við
miðjan þrítugsaldur, er það enginn smáræðis-
hluti af ævi einstaklingsins sem lifað er við nám
í skóla. Jafnvel þótt við takmörkum hugtakið
skólagöngu við það nám, sent lýkur við 18 til
20 ára aldur, er ljóst að þau 12 til 14 ár sem
um er að ræða, fara ekki í tóma bið, tóman
undirbúning. Skólavistin er lífið sjáll't.
Að sjálfsögðu eiga nemendur sér einnig sína
tilveru, sitt líf, utan skólans. Sem betur fer er
skólinn ekki allt þeirra líf. En til skólastarfsins
verja þeir það stórum hluta af tíma sínum og
orku, að mjög ríður á, að líf þeirra í skólanum
sé heilbrigt, eðlilegt og auðugt. Og heilbrigt og
eðlilegt 1 íI: krefst athafnar, sem sé einhvers virði
í sjálfri sér, réttlæti sig jafnóðum frekar en eftir
langa mæðu.
Nú er ekki fyrir J)að að synja, að ljöldi nem-
enda — sennilega flestir, ef til vill allir — hafa
meiri eða minni daglega ánægju af þeim hluta
námsins, sem telja verður til undirbúnings undir
líf og starf síðar meir — allmargir að vísu ein-
ungis í laumi. Ég vil fyrir alla muni lörðast að
gera einhvern algjöran greinarmun á námi sem
undirbúningi og námi sem athöfn með eigið
gildi, athöfn sem borgar sig jafnóðum. En jafn-
vel þótt námið veiti nemendum nokkra ánægju
jafnóðum, er hætt við að sú ánægja verði harla
einhæf í ílestum þeim skólum, sent við Jrekkjum
be/t til. Ef frá eru talin allra fyrstu árin á skóla-
ferli íslenzkra nemenda, situr bóklegt nám víð-
ast hvar algjörlega í fyrirrúmi. Viðfangsefnin
eru fyrst og fremst vitsmunaleg, skírskota til
skynsemi nemendanna, og megináherzla er lögð
á skilning og minni — sumir myndu segja minn-
ið eitt. Nemendur eru mestmegnis óvirkir —
kennsla er eitthvað, sem gert er við nemandann,
hann er Júggjandi og þolandi — ef hann er þá
ekki óþolandi vegna leiða og andlegrar Jtreytu.
Eftir Jressar vísvitandi ýkjur ber mér að taka
skýrt fram, að i skólum landsins miðar í Jtessum
efnum liægt og liægt í rétta átt — í áttina til
virkari Jiátttöku nemenda, meira náms og rninni
kennslu, frjálsari kennsluhátta, fjölbreyttari
vinnubragða. En kjarni málsins er sá, að lijá
Jrví verður aldrei kornizt, að minnsta kosti ekki
í almennum framhaldsskólum — en einmitt
Jrangað liggur straumur nemenda nú — að mikið
sé lagt á skynsemi nemenda, rökhugsun og hlut-
lægan skilning, að skólastarf Jieirra verði að
miklu leyti unnið í orðum.
Mér virðist |>ví sent alltaf muni verða þörf á
að sjá íyrir námsefni og kennslu sem eykur á
fjölbreytnina í skólastarfi nemenda, veitir útrás
fyrir fleira en vitsmunalega getu og hæfileika,
leyfir huglægari, einstaklingsbundnari, fjálsari
athöfn — skapandi athöfn — orðlausa athöln —
ekki aðeins fyrir nemendur með sérstaka hæfi-
leika — nýtanlega hæfileika — heldur fyrir alla
nemendur.
Það er á Jjessu sviði sem ég tel að listkennsla
— ekki sízt myndlistarkennsla — liafi sérstöku og
mikilvægu hlutverki að gegna: að gera líf nem-
enda í skólunum heilbrigðara, eðlilegra og auð-
ugra. Ég vil ógjarnan gerast sekur um óhóílega
einföldun á flóknum hlut, en ég get ekki stillt
mig um að lýsa þessu hlutverki listkennslunnar
í einu orði sem geðverndarhlutverki.
1 íslenzkum skólum hefir listkennslan ekki
fengið Jrað tækifæri sem henni ber til að gegna
slíku hlutverki. Það held ég sé éjumdeilanlegt.
Ein listanna — skáldlistin — helir að vísu ör-
ugga fótíestu í skólunum, enda er hún orðsins
list. Reyndin virðist mér liins vegar vera sú, að
bókmenntakennslan hafi ekki að teljandi marki
gegnt Jjví hlutverki, sem ég heli hér ætlað Iist-
kennslunni, ef til vill einmitt af Jjví, meðal ann-
ars, að skáldskapurinn er orðsins list. Tónlist
hefir einnig hlotið viðurkenningu skólanna —
sums staðar |)ó aðeins í orði kveðnu — og mynd-
list af einhverju tagi mun vera á námsskrám
lægri ské)lastiga. En engan áhugamann um listir
Jjekki ég, sem ekki telur að Jtar þurfi um að
bæta og við að auka. Annars get ég af eigin raun
lítið sagt um listkennslu á öðrum skólastigum
en menntaskólastigi. Og Jrar er skemmst frá að
segja, að í menntaskólunum er listkennslan sár-
grætilega vanrækt — og er þó þörfin á geðvernd
ekki hvað sízt brýn í Jreim skólum. Á nemend-
um menntaskólanna er að minni reynslu yfir-
MENNTAMÁL
163