Menntamál - 01.10.1970, Blaðsíða 42

hærri mælt með okkar óáreiðanlega mæli-
kvarða (tvisvar sinnum villufrávik tækis
okkar við mælingu á mismun). Ef aðrir í
ættflokknum vilja fá að vita, liversu ör-
uggur þessi úrskurður er, geturn við sagt
þeim, að þótt ekki væri um sannan mis-
mun að ræða, mundi falskur munur, þetta
mikill, koma fyrir, en sjaldnar en fimm
sinnum við hverjar 100 sams konar mæl-
ingar. Ef um væri að ræða geysimikil verð-
laun, t. d. tonn af gulli, lianda þeim, sem
mest mæti Hamlet (vissulega viturleg fjár-
festing í hverju þjóðfélagi), og við vildum
vera enn vissari en þetta að munurinn
væri raunverulegur, gætum við krafizt þess,
að Sigga væri a. m. k. 3,6 þumlungum
hærri samkvæmt þessum óstöðuga mæli-
kvarða (2.6 sinnum villufrávik tækisins, sem
mælir muninn). Þá gætum við vottað, að
möguleikarnir eru minni en 1 af 100 á því,
að við fáum jafn mikinn mun og þennan,
þegar ekki er um sannan mun að ræða.
Augljóst er, að hinir fáfróðari í þjóð-
flokknum mundu hreyfa kröftugum mót-
mælum og segja, að þetta væri ekki rétt
aðferð við mælingar. Hið rétta sé að kaupa
mælistiku úr stáli, sem stækki hvorki né
minnki, heldur gefi nákvæma niðurstöðu
við hverja mælingu. Því miður eru engin
slík tæki til, sem mæla hugarstarfsemi, og
andlega hæfileika, og við verðum að notast
við þau, sem við höfum. Auðvitað fyndust
menn í þjóðflokknum, sem héldu því fram,
að þeir gætu spurt Siggu og Jóa fimm
spurninga um Hamlet og sagt svo með vissu,
hvort mæti hann meira, en það mundi
koma í ljós, að miklu meiri munur yrði á
þeirra umsögnum, en fram kæmi með mæl-
ingum.
„Yfir öllum nákvæmum vísindum“, segir
Bertrand Russell í The Scientific Outlook,
„drottnar hugmyndin um nálgun (approxi--
mation). Þegar einhver segir, að hann viti
allan sannleikann um eitthvað, er óhætt að
fullyrða, að sá hinn sami sé ónákvæmur
maður“.
Á sama hátt hefur flest heimspeki á einn
eða annan hátt fengist við það vandamál, að
greina líkur frá sannindum. Alveg eins og
vesalings uppalandinn, sem þreytist á öllum
þeim lieimskuþvættingi, sem menn segja og
skrifa um uppeldismál, og snýr sér að mæl-
ingum í þeim tilgangi að finna eitthvað fast
til að byggja ályktanir sínar á, hafa lieim-
spekingar frá örófi alda verið önnum kafn-
ir við þann vanda að greina staðreyndir
frá skoðunum —- rökstuddar líkur frá órök-
studdri staðhæfingu. Þótt þeir hafi miklu
áorkað og vandamálið skýrzt, eru þess ekki
mörg dæmi, að þeir liafi sett fram auðskild-
ar og almennt viðurkenndar reglur þeim
til leiðbeiningar, sem leitar raunveruleik-
ans. Meðal þeirra, sem fram hafa komið,
eru reglur rökfræðinnar og lögmál vísinda-
legra rannsókna. Á óæðri bekk meðal hins
síðarnefnda er hin viðtekna liefð, að mun
megi skoða raunverulegan (þ. e. að hann
sé ekki fram kominn vegna galla mælinga-
tækisins) ef hann er tvisvar sinnum stærri
en staðalvilla tækisins, sem notað er við
mælingu mismunarins, og helzt 2,6 sinnum
stærri. Slík grundvallarregla við leit að
sannleika um uppeldismál mundi liafa vak-
ið áhuga Platós, og hann mundi líklega
liafa samþykkt hana, þar sem liann var góð-
ur stærðíræðingur sjáltur og leit á stærð-
fræði sem höfuðtæki hvers þess manns, sem
í einlægni leitar liins sanna veruleika.
Fáeinir óverðugir félagar kennarastétt-
arinnar kunna að furða sig á, hvers vegna
nokkur maður eigi í erfiðleikum með að
finna út, hvað sé rétt og satt í uppeldismál-
um. Þeir munu segja þér, að hið rétta og
sanna — hið raunverulega, sé svitinn, lyktin,
hávaðinn, agavandamálið, yfirfullir bekk-
ir, liin lágu laun, o.s.frv. Ef einhver þykist
ætla að finna hið rétta og sanna í uppeldis-
málum með því að reikna út staðalvillu
mismunar, hlæja þeir liæðnislega. Við gæt-
um samþykkt, að þetta, sem upp var talið,
er nokkuð af hinum óskemmtilega raun-
veruleika í því starfi að mennta, eins og því
o
o
o
o
o
o
MENNTAMÁL
188