Kirkjuritið - 01.01.1936, Side 52

1(5
íslenzkar bæknr.
Kirkjurilið.
.,Fyrir mitt leyti er ég nú meir en ánægður með timans mikia
intellectualismi þar sem vitið á að hafa 8 rélti til malar i
livert mál, en hjartað fær eintóman reykinn af réttunum".
Margt er merkilegl i bréfunum um ástaiul þjóðar vorrar og
aldarfar um þetta 00 ára tímabil, sem þau ná yfir. En mest er
þó um það vert, hve lýsing sú cr skýr og ógleymanleg, sem
bréfin gefa oss at' sjálfu þjóðskáldinu voru góða. Vér fáum að
skygnast inn í sál hans, fáum að kynnast hugsunum hans og
tilfinningum og hinum margbreytilegu hugðarefnum. Um hann
var sagt á aldarafmælinu, rétt og spaklega: „Borg hans stóð á
víðum völlum. Uann reisti skála sinn um þjóðbraul þvera og
veitti beina öllum, sem um fóru“. Löndum sinurn veitti hann and-
legan beina með andríku ljóðunum sínum. En hann þáði einnig
beina ,af öðrum og neytti með áfergju hins þyrsta og hungraða
manns af veigum þeim og andlegri fæðu, er stórmenni tímans
réltu að hoiium. Hann vildi kynnasl öllu, sem liann áleit að
gildi gæti haft fyrir sjálfan hann og samtíð lians. Alla æfi var
hann leitandi sái, sem sífelt var að lesa og luigsa og velta fyrir
sér vandamálum lífsins. Þessvegna hafði liann svo megna óbeit
á öllum þekkingarhroka og gat verið harðorður um þá menn,
er álitu sig hafa kannað lil botns alla leyndardóma lífsins. I
bréfi 1885 (bls. 339) segir liann: „Mér er illa við öll hænsni,
sem stæra sig af vanlrú og guðleysi og þykjasl vera öllum vifr-
ari þeir eru kaldegg, sem þarf að kasta í sjóinn". En árið
1892 (bls. 595) talar hann um „spekinga, sem ætla að troða
Skaparanum og hans eilífu dýrð ofan í vestisvasa sinnar verald-
arspeki". — Sjálfur fann hann til Jiess, hve skilningur hans
náði skamt, þótt hann alla æfi væri að leitast viö að ráða sein
flestar gátur lífsins. Þessi auðmýkt hans hirtist víða í bréfunum.
Honum finst eins og guðdómurinn hvísli að sér, þegar hann sé
„úrillur og óþægur“ og heimli að sjá ,.naglaförin“: „Sliltu þig,
hróið mitt, þú ert óviti, en senn vitkast þú betur“ (bls. 752).
Þetta er í bréfi, er hann ritar þriðja síðasta æfiór sitt. En
næstsíðasta æfiárið endurtekur hann fyrsta erindið úr „Stök-
um í leiðindum“: „Bráðum kveð ég fólk og frón og fer i mína
kistu; rétt að segja sama flón, sem ég var í l'yrstu" (bls. (571).
Bréfin sýna oss svo djúpt inn í sál séra Matthíasar, að oss
finst sein engu sé þar reynt að leyna, hvort sem það er honum
til lofs eða lasts. Vér sjáum hann fyrir oss ýmist sjúkan á sál
eða líkama, órólegan, hrjáðan af efasemdum, veikan sem blakt-
andi strá — eða glaðan og ærslafenginn, sterkan og öruggan,
stællan í slríði lífsins. Vér sjáum mikilmennið, sem er nógu stórt
lil þess, að hann geti leyft öðrum að horfa á veikleika sinn, ekki