Þjóðmál - 06.03.1974, Blaðsíða 13

Þ J Ö Ð M Á L
13
Lögbamsmál
Bjarna —
Framhald af bls. 1
Forsaga máls þessa var sú, að
í desember f972 sagði Bjarni
Guðnason sig úr þingflokki SFV.
Flokksstjórnarfundur samtak-
anna, sem haldinn var 28. janúar
1973 túlkaði þessa ákvörðun hans
á þann veg, að með henni hefði
hann „haslað sér völl utan Sam-
takanna“. Þeirri eindregnu ósk
var þó beint til hans, að hann
hyrfi á ný til starfa I þingflokkn
um. Hann varð ekki við þeirri
áskorun.
Neitaði að halda
félagsfund.
Félagar í SF í Reykjavík
reyndu mjög að fá fund í félag-
inu til að ræða ákvörðun Bjarna.
Honum lá hins vegar ekkert á
að skýra félögum sínum frá máli
þessu og leyfa þeim að taka af-
stöðu til þess, enda virtist honum
meira um vert að fá að baða
sig í ljósi fjölmiðlanna, sem
jafnan hefur verið hans heit-
asta ástríða. Eftir að tilskilinn
fjöldi félagsmanna hafði tvívegis
krafist félagsfundar skriflega gat
hann ekki lengur staðið í vegi
þess að félagsfundur yrði hald-
inn um málið 1. marz 1973.
Fundurinn hafnaði Bjarna.
Á fundi þessum var með at.
kvæðum mikils meiri hluta fund
armanna samþykkt ályktun, þar
sem sagði m. a.:
„Fundurinn samþykkir álykt-
un flokksstjómarfundar SFV, 28.
janúar s. 1., sem ályktaði, að
Bjarni Guðnason hefði með til-
kynningu sinni á Alþingi um
brottför úr þingflokki SFV „hasl
að sér völl utan samtakanna“,
jafnframt því sem flokksstjórnar
fundurinn beindi þeirri ein-
dregnu ósk til hans að hverfa
aftur til starfa í þingflokknum.
Þar sem Bjarni Guðnason hef-
ur ekki orðið við þeirri ósk að
liðnum mánaðarfresti og hefur
í raun opinberlega hafnað þeim
sáttamöguleikum, lítur fundur-
inn svo á, að hann sé utan sam.
takanna og geti þvi ekki verið
félagsmaður SF i Reykjavík. Fel-
ur fundurinn því varaformanni
félagsins að gegna formanns-
störfum til næsta aðalfundar".
Varaformaður tók við
formennsku.
Samkvæmt þessari ályktun boð
aði Guðmundur Bergsson, vara-
formaður SF í Reykjavik, til
stjórnarfundar næsta dag og var
bæði aðalstjórn og varastjórn boð
uð. Félagar Bjarna í aðalstjórn-
inni mættu á fundinum, en sögð-
ust þangað komin samkvæmt
boðun Bjarna, en hann mætti
þó ekki sjálfur. Neituðu þessir
félagar að hlíta fundarstjórn og
formennsku Guðmundar Bergs-
sonar, en kváðust hafa kosið Ottó
J. Björnsson varaformann og
samþykkt að víkja Guömundi úr
þvi starfi! Þetta var reyndar ekki
í fyrsta sinn, sem þessir félagar
töldu sig hafna yfir lög félagsins
og ákvarðanir meirihluta í sam-
tökunum. Það er því broslegt
þegar þetta fólk er með fjálg-
legum orðum er að lýsa sér í
„Nýju landi“ sem hinum sönnu
fulltrúum lýðræðisins. Fyrri fé-
lagar þekkja það af öðru.
Lögbann við félagsstarfi.
Þegar umræddir félagar i aðal-
stjórninni neituðu að hlíta fyrir.
mælum félagsfundar hélt Guð-
mundur Bergsson áfram stjóm.
arstörfum í félaginu með vara-
stjómarmönnum, en þeir vom:
Einar Hannesson, Haraldur
Henrysson, Ámi Markússon, Ó1
afur Hannibalsson og Steinunn
Harðardóttir. Fljótlega varð
ljóst, að grundvöllur var miklu
betri til öflugs og heilbrigðs fé-
lagsstarfs eftir brottför framan-
greindra félaga. Þetta gátu þeir
hins vegar ekki þolað og var þá
gripið til þess ráðs að fá sett
lögbann við fundahaldi í félag-
inu og mun sllkt einsdæmi. Urðu
Bjarni og félagar að leggja fram
75 þúsund krónur til trygging-
ar vegna lögbannsins, en að
jafnaði er orðið við kröfum um
lögbann án þess að efnislegur
grundvöllur málsins sé kannað-
ur, en mál verður að höfða inn-
in viku til staðfestingar lögbann
inu. Slíkt mál var höfðað af
Bjarna og félögum 1 nafni SF í
Reykjavík og var það dómur í
því máli, sem gekk í síðustu
viku. Dómkröfur þeirra Bjarna
vom þessar: Að staðfest yrði
með dómi, að Bjami Guðnason
væri að lögum enn félagsmaður
í SF í Reykjavik og eigi að lög-
um sæti i aðalstjóm samtakanna
og að Ottó Björnsson sé að lög-
um varaformaður þeirra. Krafist
var staðfestingar á lögbanninu
og að stefndu, sem vom framan-
greindir varastjómarmenn, yrðu
dæmd til að greiða allan máls-
kostnað, þar á meðal kostnað af
lögbannsmálinu.
Nýtt félag stofnað.
Áður en skilið verður við að
rekja aðdraganda máls þessa þyk
ir rétt að geta þess, að til þess
að félagsstarf legðist ekki niður
meðal félaga samtakanna 1
Reykjavík var horfið að því ráði
að stofna nýtt félag og hlaut
það nafnið: Samtök frjálslyndra
og vinstri manna í Reykjavík.
1 stjórn þess voru m.a. kjörnir
allir þeir varastjórnarmenn, er
áður er getið um og formaður
þess var kjörinn Guðmundur
Bergsson. Hefur þetta félag starf
að af miklum þrótti allt frá
stofnun, haldið fjölda funda,
skemmtikvölda og efnt til ferða-
lags. Hefir meginþorri þeirra, er
áður störfuðu í SF í Reykjavík,
starfað í þessu félagi, enda hefur
í reynd verið litið á þetta sem
sama félagið, enda þótt nauðsyn
legt hafi verið af tæknilegum á-
stæðum vegna hinna furðulegu
lögbannsaðgerða, að stofna nýtt
félag að forminu til. Bjarni og
félagar hafa hins vegar starfað
áfram undir nafni Samtaka
frjálslyndra í Reykjavík að svo
miklu leyti sem unnt er að tala
um félagsstarf, þvl það mun
hafa verið mjög fáskrúöugt. For
maður þar á nú að heita Torfi
Ásgeirsson. Notkun þeirra á
nafni SF er auðvitað með öllu
ólögmæt, það hefur nú verið stað
fest með dómi í því máli, er þess
ir menn stofnuðu sjálfir til.
Niðurstaða dómsins.
Hér fara á eftir tveir síðustu
kaflar dóms bæjarþings Reykja-
víkur, en í fyrri hlutanum var
lýst aðdraganda málsins og mála
vöxtum. Dómari málsins var
Stefán Már Stefánsson, borgar-
dómari. Hörður Einarsson, hrl.,
flutti málið fyrir hönd Guðmund
ar Bergssonar o.fl., en Logi Guð
brandsson, hdl. fyrir hönd Bjarna
Guðnasonar o.fl.
Þar segir:
„Stefnendur halda því fram,
að félagsfundur sá, sem haldinn
var í Samtökum frjálslyndra í
Reykjavík, hafi ekki haft vald tii
að víkja Bjarna Guðnasyni úr
samtökunum eða stjóm þeirra.
Þetta sé ljóst, þar eð stjórnin
sé kosin í allsherjaratkvæða-
greiðslu, sem m.a. standi minnst
eina helgi. Slík allsherjarat-
kvæðagreiðsla sé æðra vald inn-
an félagsins en félagsfundur. Af
því leiði, að félagsfundur geti
ekki breytt niðurstöðu allsherjar
atkvæðagreiðslu, nema slíkt sé
heimilað sérstaklega. Þess sé
einnig að gæta, að kjörtimabil
stjórnar sé ákveðið fyrirfram í
lögum félagsins og verði ekki við
því hróflað.
Ennfremur bendir stefnandi á,
að í lögum Samtaka frjálslyndra
í Reykjavík séu engin ákvæði
um brottrekstur félagsmanna og
sé hann því tæpast heimill. Alla
vega sé ljóst, að þetta geti ekki
gilt um stjórnarmenn. Því hafi
félagsfundur 1. marz 1973 farið
út fyrir valdsvið sitt, þegar hann
samþykkti að fela varaformanni
félagsins að gegna formanns-
störfum til næsta aðalfundar.
Eins og ástatt hafi verið, var
nauðsyn að víkja Guðmundi
Bergssyni úr stjórninni og kjósa
nýjan varaformann, Ottó J.
Bjömsson. Þeir ,sem að máls-
rannsókninni stóðu, hafi því ver-
ið rétt stjóm í Samtökum frjáls
lyndra I Reykjavík. Stjómin hafi
lögmæta hagsmuni af því að fá
úr þeim dómkröfum skorið, sem
gerðar séu í málinu. Sé rétt að
stefna hverjum þeim, sem and-
mæli þeim kröfum, sem gerðar
séu.
Stefnandi telur, að full nauð-
syn hafi borið til að leggja lög-
bann við þeim athöfnum, sem
tilteknar séu í lögbannsbeiðni.
Ljóst hafi verið ,að stefndu hafi
haft í hyggju að breyta nafni fé-
lagsins i Samtök frjálslyndra og
vinstri manna í Reykjavík, en
þetta hafi verið ólöglegt sam-
kvæmt lögum Samtaka frjáls-
lyndra í Reykjavík. Ennfremur
hafi stefndu gefið tilefni til að
ætla, að þeir hygðu á útgáfu
félagsskírteina og innheimtu fé-
lagsgjalda. Allt þetta hafi verið
yfirvofandi og falið í sér réttar-
brot gagnvart löglegri stjóm
Samtaka frjálslyndra í Reykja-
vík, ef framkvæmt hefði verið.
Stefnandi hefur að nokkru ját
að, að lögbannsgerðin sé haldin
formgöllum. Hann telur þó, að
bæjarþing geti ekki dæmt um
formgerðir hliðsetts dómstóls.
Einungis eigi að meta ,hvort
lögbann var í upphafi lagt lög-
lega á.
Stefndu véfengja, að Bjami
Guðnason sé enn félagsmaður í
Samtökum frjálslyndra í Reykja
vík. Þeir telja eðlilegast,' að
sama regla gildi um brottvikn-
ingu úr félaginu og um inn-
göngu nýrra félagsmanna, en í
því efni nægi einfaldur meiri-
hluti á félagsfundi samkvæmt 3.
gr. laga samtakanna. Einnig sé á
það að líta, að samkvæmt nið-
urlagi 4. gr. laga samtakanna sé
tekið fram, að félagsfundur fari
með æðsta vald. 1 þessu valdi
hljóti að felast heimild til brott-
vikninga manna úr félaginu.
Gegn þessum skilningi stoði ekki
að benda á, að stjórnin sé kjör-
in með sérstökum hætti, þar
sem ætlunin geti ekki verið að
veita stjórnarmönnum friðhelgi
umfram aðra félagsmenn.
Stefndu benda ennfremur á, að
stefnandi sé ekki réttur aðili að
þessari kröfu ,heldur Bjarni
Guðnason sjálfur. Réttur varnar-
aðili að kröfunni ætti félagið
sjálft að vera.
Stefndu vefengja, að Bjarni
Guðnason sé enn stjórnarmaður
í Samtökum frjálslyndra í Reykja
vík. 1 2. mgr. 4. gr. laga sam-
takanna sé berum orðjim byggt
á því, að félagsmenn einir séu
kjörgengir við stjórnarkjör, en
auk þess sé það í samræmi við
almennar félagsreglur, að félags-
menn einir séu kjörgengir til
æðstu trúnaðarstarfa.
Stefndu vefengja, að Ottó J.
Björnsson sé varaformaður Sam
taka frjálslyndra í Reykjavík.
Samkvæmt lögum samtakanna
eigi aðalstjórn að skipta með sér
verkum. Guðmundur Bergsson
hafi verið' kjörinn varaformað-
ur stjórnarinnar til næsta aðal-
fundar. Þegar litið sé til þess
og þess með hvaða hætti kjör
Ottós J. Björnssonar bar að,
verði að hafna kröfu stefnanda
að þessu leyti.
Stefndu telja, að krafan í lög-
bannsmálinu um það, að stefndu
hvert fyrir sig, eða tvö eða fleiri
saman, boði ekki til félagsfund-
ar í nafni Samtaka frjálslyndra
í Reykjavík eða í nafni stjórnar
samtakanna sé allt of víðtæk og
beri því að synja um staðfest-
ingu á þessum lið lögbannskröf-
unnar. Stefndu séu réttilega
kjömir í stjórn samtakanna og
ákvarðanir um fundarhald á veg
um þeirra sé eðlilegur þáttur
í stjórnarstörfum. Því verði
stefndu ekki meinað að taka þátt
í slíkum ákvörðunum. Af þess-
um sökum sé ekki þörf á svo
víðtæku banni, sem lögbanns-
beiðendur kröfðust. Svipuð sjón
armið eigi við um þann þátt lög-
bannsins, sem veit að útgáfu fé-
lagsskírteina. Þó benda stefndu
á, að engar ráðagerðir hafi verið
uppi hjá stefndu að hefja inn-
heimtu á félagsgjöldum. Lög-
bannið sé því einnig að þessu
leyti lagt á að ófyrirsynju og
beri að synja um staðfestingu.
Enn telja stefndu, að máls-
meðferð og gerð lögbannsúrskurð
ar sé í mörgu áfátt. Er m.a. bent
á, að í úrskurði fógeta sé máls-
atvika engu getið og mjög óveru
lega málsástæðna aðila, ekki sé
tekin afstaða til málskostnaðar.
kröfu stefndu, niðurstaða fógeta
sé lítt rökstudd ,ekki sé tekið
fram, að lögbann sé lagt á og
ýmist sé ekki tekin afstaða til
breytinga sem gerðarbeiðandi
óskaði að gera á kröfum sínum
eða breyting gerð andstætt
ákvæðum réttarfarslaga. Allt
þetta leiði til þess að synja beri
um staðfestingu á lögbannsgerð-
inni.
Þess má loks geta, að stefndu
kröfðust upphaflega frávisunar
málsins á þeim grundvelli, að
stjórn Samtaka frjálslyndra hefði
sem slík ekki tekið lögmæta
ákvörðun um málshöfðun þessa
eða um höfðun lögbannsmálsins.
Stefndu hafa nú fallið frá þess
ari kröfu sem fyrr greinir.
Fram er komið, að þau Bjarni
Guðnason, Torfi Ásgeirsson,
Brynjar Viborg, Inga Birna Jóns-
dóttir, Haukur Óskar Ársælsson,
Ottó J. Björnsson, Kristján Jó-
hannsson, Haukur Sigurðsson og
Guðmundur Bergsson, voru kos
in í aðalstjórn Samtaka frjáls-
lyndra í Reykjavík í allsherjar-
atkvæðagreiðslu í samtökunum
samkvæmt 4. gr. félagssamþykkt
anna. Af gögnum málsins og
málflutningi hér fyrir dómi er
ljóst, að umræddir stjórnarmenn,
að undanskildum Guðmundi
Bergssyni, stóðu að ákvörðun
stjórnar Samtaka frjálslyndra í
Reykjavík fyrir hönd félagsins
um höfðun máls eþssa hér fyrir
dómi í marzmánuði 1973, svo sem
fyrr greinir, var samþykkt svo-
felld ályktun á félagsfundi í aSm
tökum frjálslyndra í Reykjavík
þann 1. marz 1973 vegna úrsagn-
ar Bjarna Guðnasonar úr þing-
flokki samtakanna: „Fundurinn
samþykkir ályktun flokksstjórnar
fundar SFV 28. janúar s.l., sem
ályktaði að Bjarni Guðnason
hefði með tilkynningu sinni á
Alþingi um brottför úr þing-
flokki SFV „haslað sér völl utan
samtakanna“, jafnframt þvi sem
flokksstjömarfundurinn beindi
þeirri eindregnu ósk til hans um
að hverfa aftur til starfa í þing-
flokknum.
Þar sem Bjarni Guðnason hef-
ur ekki orðið við þeirri ósk að
liðnum mánaðarfresti og hefur
raunar opinberlega heifnað þeim
sáttamöguleika, lítur fundurinn
svo á, að hann sé utan samtak.
anna og geti því ekki verið leng-
ur félagsmaður SF í Reykjavík.
Felur fundurinn þvi varafor-
manni félagsins að gegna for.
mannsstörfum til æsta aðalfund-
ar.“
Ágreiningslaust er að líta beri
á þessa ályktun félagsfundarins
sem brottvikningu Bjama Guðna
sonar úr Samtökum frjálslyndra
í Reykjavík, en deilt er um lög-
mæti brottvikningarinnar.
Telja verður, að félagsfundur
hafi verið bær um að taka þessa
ákvörðun. Sú niðurstaða styðst
við 3. gr. félagssamþykktanna og
almenn lagasjónarmið, enda fer
félagsfundur með æðsta vald í
félaginu, sbr. 4. mgr. 4. gr. og
1. mgr. 5. gr. félagssamþykkt-
anna. Ekki er um það deilt í máli
þessu, að réttilega hafi verið boð
að til þessa félagsfundar og að
öðmm formsskilyrðum hafi verið
fullnægt til lögmætrar ályktunar,
enda styðja gögn málsins að svo
hafi verið.
Líta verður svo á, að það hafi
varðað félagssamtökin miklu,
hvort Bjarni Guðnason hefði
„haslað sér völl utan samtak-
anna“, ekki síst þar sem hann
var formaður stjórnar svo sem
fyrr greinir. Ekki hefur verið
sýnt fram á, að umrædd ályktun
hafi verið reist á ólögmætum
sjónarmiðum eða falið ísér sér-
stakt réttarbrot g’agnvart Bjarna
Guðnasyni ,en hvorki samþykktir
né eðli félagssamtakanna veittu
Bjarna Guðnasyni sjálfstæóan
rétt til veru í félaginu. Ber því
að meta brottvikninguna lög-
mæta þótt heimild til hennar sé
ekki getið. í samþykktum félags-
ins. Af þessu leiðir, samkvæmt
2. mgr. 4. gr. samþykktanna og
almennum lagarökum um slík fé-
lög, að Bjarni Guðnason var jafn
framt sviptur umboði til að fara
með stjórn í félaginu.
Af þessum ástæðum var fram-
angreind ákvörðun um málsókn
þessa á vegum félagssamtakanna
ólögmæt. Ekkert liggur fyrir í
málinu um, að rétt stjórn í fé-
laginu hafi staðfest : málsókn
þessa. Að svo vöxnu máli ber að
vísa máli þessu frá dómi jafnvel
þótt krafa sé nú ekki gert í þá
átt.
Málskostnaður á að falla niður.
Stefán M. Stefánsson ,borgar-
dómari, kvað upp dóm þennan.
Dómsorð:
Máli þessu er vísað frá dómi.
Málskostnaður fellur niður.