Tímarit lögfræðinga - 01.07.1978, Blaðsíða 21

þeir geti fært reynslu sína í letur á skiljanlegan og hlutlægan hátt.
Sumar hinna merkustu rannsókna á fangavist og fangelsissamfélaginu
hafa verið unnar af mönnum, sem sjálfir hafa setið inni um tíma og
haft menntun, skilning og reynslu til að notfæra sér þessa einstöku
aðstöðu. Ætla mætti, að fangelsisstjórar og fangaverðir væru réttu
mennirnir til að lýsa fangelsislífinu. En einnig þeir lifa að nokkru leyti
utan þess samfélágs, sem þeir vilja lýsa. Fangelsissamfélagið mótast
mjög af tvískiptingu milli tveggja félagshópa innan stofnunarinnar,
fanga og fangavarða. Tengslin á milli geta verið margslungin. 1 hvor-
um hópi um sig gætir ýmiss konar hleypidóma 'gagnvart hinum. Jafn-
ræði er ekkert milli hópanna, þar sem annar á að halda hinum í skefj-
um. Fangaverðir hafa sérstakt viðurlagakerfi til að viðhalda aga meðal
fanga (svipting ívilnana, svipting vinnulauna, einangrun í refsiklefa),
sbr. 47. gr. hgl.
Sá, sem vill kynna sér fangelsislífið, verður ekki heldur margs vís-
ari, þótt hann lesi viðeigandi lágareglur, því að þær eru fáorðar um
sjálfa fangavistina. Er það að nokkru bætt upp með fyrrnefndum reglu-
gerðum, sem ættu að geta gefið nokkra mynd af daglegu lífi fanga.
I framkvæmd er þessum reglum fylgt mjög frjálslega. I almennum
hegningarlögum eru ákvæði um lengd refsivistar og nokkur megin-
atriði fangameðferðar. Þar eru einnig ákvæði um aðrar tegundir frjáls-
ræðissviptingar, t.d. öryggisgæslu og hælisvist fyrir drykkjusjúka
brotamenn. Þessi viðurlög eru ekki talin til refsinga að lögum, þótt
þau feli í sér frelsissviptingu. Á annað er litið sem öryggisúrræði, en
hitt sem læknisúrræði. Hin yfirlýstu markmið þessara viðurlaga eru
þannig nokkuð frábrugðin markmiðum refsivistar, sem eru fyrst og
fremst þau að orka til varnaðar á dómþola sjálfan og aðra út í frá,
en að nokkru að hafa siðbætandi áhrif á hann. Hvað sem líður þessum
lagalega og refsipólitíska mismun, getur inntak þessara viðurlagateg-
unda ekki talist mjög ólíkt. Kemur þar hvort tvéggja til, að refsivist
er nú afplánuð á mun mannúðlegri hátt en áður var og með ýmiss
konar sérfræðilegri þjónustu og aðstoð (heilsugæsla, sálgæsla, kennsla,
umræðufundir) og að annars konar frjálsræðissvipting, sem gjarna
átti að fela í sér vandaða sérfræðilega meðhöndlun, hefur hvergi nærri
uppfyllt þær vonir, sem menn gerðu sér um árangur fyrr á árum. Vegna
kostnaðar við slíka þjónustu og efasemda um gagnsemi hennar og sök-
um vanþekkingar á orsökum afbrota og viðbrögðum þjóðfélagsins við
þeim, hefur í seinni tíð komið æ betur í ljós, að vart er gerandi munur
á inntaki refsivistar og annarrar frjálsræðissviptingar, sbr. nánar
15