Tímarit lögfræðinga - 01.12.1979, Page 16

Sveitarfélögin eru mikilvægur aðili til að tryggja dreifingu valds-
ins í þjóðfélaginu, auka líkur á, að staðarþekking komi að gagni við
stjórnsýslu og gera fólki í byggðarlögum kleift að sinna eigin málum.
Eins og flestir vita hefur lengi verið unnið að því að setja um verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga glöggar reglur og að finna leiðir til
að gera sveitarfélögum fjárhagslega kleift að sinna verkefnum, sem
þeim eru ætluð. Vafalaust hefur miðað í áttina til bætts ástands að
þessu leyti, en þó sýnist ekki fengin viðunandi lausn enn. Ákvæðið
um sveitarfélög í stjórnarskránni, 76. gr., er of stuttaralegt og ófull-
komið. Það er þannig: „Rétti sveitarfélaganna til að ráða sjálf mál-
efnum sínum með umsjón stjórnarinnar skal skipaö með lögum.“
Ákveöa má að viss mál séu verkefni sveitarfélaga, t d. verulegur
hluti samgöngumála, félagslegra menningarmála, æskulýðsmála, orku-
mála og skipulagsmála. Til þeirra og annarra mála, sem sveitarfélögin
sinna, mætti í stjórnarskrá tryggja þeim tekjur eftir eigin ákvörðun
upp að ákveðnu marki. Jafnframt þyrfti svo í stjórnarskránni að setja
meginreglur um lýðræðislega stjórnarhætti í sveitarfélögum, t.d. al-
mennar kosningar á 4 ára fresti.
Um fjölmiðlana, þjóðkirkjuna og skólana er það að segja, að þetta
eru nú svo mikilvægar stofnanir, að ástæða er til að fjalla um þær í
stjórnarskránni. Hugsanleg ákvæði um þær tengjast mannréttinda-
reglunum, en ákvæðin um þessar stofnanir ættu að miða að því að finna
jafnvægi réttinda og skyldna fjölmiðla, leysa úr því, hvað felst í sér-
stöðu þjóðkirkjunnar og tryggja lýðræðislegt skólastarf og afskipta-
rétt foreldra af uppeldismálum á þeim vettvangi.
Um dómstólana ætti etv. að fara fleiri orðum en aðrar stofnanir,
sem hér eru nefndar, en það mun ekki gert að þessu sinni. Aðalatriðið
er að fá glöggar reglur um dómstólana í stjórnarskrána. Dómstólarnir
eru í þeirri einkennilegu aðstöðu að vera ólýðræðislegir að því er varð-
ar skipun manna til starfa þar en jafnframt ómissandi öryggis- og úr-
gi’eiðslustofnanir í samfélaginu. Þeir njóta nú ekki góðrar aðstöðu, og
viðhorfin til þeirra koma að mér finnst fram, þegar bornar eru
saman þingsályktanirnar um stjórnarskrárnefndir, frá 1972 og 1978.
1 hinni fyrri var talað um álitsumleitun hjá Hæstarétti um lögfræðileg
atriði. Etv. hefur það verið gert í þeirri trú, að Hæstiréttur væri ein-
hvers konar vísindastofnun, sem hann er ekki, en etv. vegna þess,
að hann er æðsti handhafi dómsvaldsins sem er einn þriggja þátta
ríkisvaldsins eftir þeim kenningum, sem núgildandi stjórnarskrá er
grundvölluð á. Sé hið síðara rétt, er brottfall þess að minnst sé á dóm-
stólinn ills viti.
172