Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Blaðsíða 20

á. Stór hópur þeirra, sem slasast, á aftur á móti kröfu að skaðabóta-
rétti.
Nátengdur þeim atriðum, sem nú voru rædd, er sá veikleiki skaða-
bótaréttarins, að mjög oft er mjótt á mununum milli ábyrgðar og
ábyrgðarleysis. Eins og lögfræðingum er kunnugt stafar þetta eink-
um af tvennu, sönnunaratriðum og sjálfu sakarmatinu. Oft er tilviljun-
um háð, hvort þeim, sem orðið hefur fyrir tjóni af völdum saknæmrar
hegðunar annars manns, tekst að sanna þau atvik, sem bótaréttur
byggist á. Margir tjónþolar verða að bera verulegt tjón sjálfir vegna
skorts á sönnun. Sakarmatið er oft vandasamt. Mat dómstóla á sök
veldur einatt deilum og óánægju, bæði hjá tjónþolum og þeim, sem
ábyrgð bera. Sakarreglan er leiðbeiningarregla og hefur sjálf ekki að
geyma mælikvarða, sem leggja ber á hegðun manna, en hún skír-
skotar til slíks mælikvarða, er ræðst af því, hverjar kröfur verður að
gera til hegðunar manna á tilteknum athafnasviðum.3 Eðli málsins
samkvæmt er ýmsum erfiðleikum bundið í framkvæmd að meta hvað
telja megi ólögmæta (óforsvaranlega) hegðun. Lögfræðingar geta
af þessum ástæðum og öðrum ekki alltaf gefið ákveðin svör við spurn-
ingum um, hvort hin eða þessi hegðun muni verða talin saknæm eða
ekki.4 5 Þar við bætist, að iðulega þarf að meta sök manna, sem hlut
hafa átt í tjóni við aðstæður, þar sem nánast ekkert tóm hefur verið
til umhugsunar. Gagnrýnendur hafa nefnt fleiri vandkvæði á fram-
kvæmd sönnunarreglnanna og sakarmatsins, en eigi er kostur að rekja
þau hér. Vandkvæði þau, sem hér greinir, eiga fyrst og fremst við
um bótareglur, er gera sök að skilyrði ábyrgðar, en ýmis óvissa er
einnig tengd reglum um víðtækari ábyrgð. Niðurstaða hörðustu gagn-
rýnenda skaðabótaréglnanna er sú, að bilið milli sakar og sakleysis
sé svo stutt í alltof mörgum tilvikum, að skaðabótarétturinn sé í reynd
ekki annað en happdrætti, þar sem meira og minna sé tilviljunum háð,
hverjir hreppi bætur.r’
Annmarkar þeir á skaðabótaréttinum, er nú hafa verið ræddir,
varða það hlutverk hans að bæta með fé það tjón, sem orðið hefur.
Annað meginhlutverk skaðabótaréttar, varnaðarhlutverkið, liefur ekki
síður orðið tilefni gagnrýni. Allmargir telja, að skaðabótarétturinn
hafi engin varnaðaráhrif. Aðrir taka ekki svo djúpt í árinni, en láta
í ljós efasemdir um gildi hans í þessu efni, ekki síst þegar litið er
3 Gaukur Jörundsson, bls. 44 og Gizur Bergsteinsson, bls. 91.
4 Sbr. Vinding Rruse, bls. 85.
5 Sbr. t.d. heiti bókarinnar „The Forensic Lottery” eftir Ison, sem getið er í 3.2.
hér á eftir.
70