Ægir - 01.03.1995, Qupperneq 19

Ingólfur Arnarson kom til heimahafnar í Reykjavík í febrúar 1947 og var fyrstur
hinna svokölluöu nýsköpunartogara en svo nefndist fjöldi togara sem smíðaðir
voru að frumkvæði stjórnvalda í stríðslok. Ingóifur var talinn með fullkomnustu
fiskiskipum í heimi á sínum tíma og var m.a. fyrstur fiskiskipa búinn ratsjá.
mótum. Siglingar stríðsáranna höfðu
höggvið skörð í skipastólinn sem var
orðinn afgamall og úreltur, 66% allra
fiskiskipa voru eldri en 20 ára árið
1943. Árið 1945 voru aðeins 29 togarar
gerðir út en þeir báru að landi 40%
heildarbotnfisksaflans.
Nýsköpun fyrir stríðsgróða
Nýsköpunarstjórnin sem sat að
völdum í stríðslok réðist í stórfelldustu
uppbyggingu skipastóls landsmanna
sem nokkru sinni hefur farið fram í
einu lagi. Digrir sjóðir Islands í erlend-
um bönkum gerðu þetta kleift og í
október 1945 var samið um smíði 30
togara fyrir ísland í Bretlandi. Þetta
voru 28 gufutogarar búnir nýjustu og
fullkomnustu tækjum og tveir dísiltog-
arar sem þá voru að ryðja sér til rúms.
Alls voru keypt að frumkvæði stjórn-
valda 32 ný skip en að auki keyptu
einstaklingar 4 skip. Þessir togarar
voru einu nafni nefndir nýsköpunar-
togarar og með tilkomu þeirra urðu
enn þáttaskil í sögu íslenskrar togara-
útgerðar. Þeir voru smíðaðir á kostnað
hins opinbera en síöan seldir útgerðar-
félögum á mjög hagstæðum lánum.
Fyrsti nýsköpunartogarinn var
Ingólfur Arnarson RE í eigu Bæjarút-
gerðar Reykjavíkur. Hann kom til
heimahafnar í febrúar 1947. Af 36 ný-
sköpunartogurum voru 17 gerðir út frá
Reykjavík og 5 frá Hafnarfirði en aðrir
dreifðust um landið og má segja að
með tilkomu þeirra hafi togaraútgerð
fyrst náð raunverulegri fótfestu utan
Reykjavíkur en víðast hvar á lands-
byggðinni var um bæjarútgerðir að
ræða.
Ingólfur Arnarson var fyrsta fiski-
skip í heiminum búið ratsjá og gefur
það hugmynd um þau framfaraskref
sem stigin voru meö smíði þessara
skipa sem voru þá meðal fullkomnustu
fiskiskipa heims.
í kjölfar heimsstyrjaldarinnar komu
veltiár og árið 1953 var brúttórúm-
lestafjöldi togaraflotans 29 þúsund
tonn, sem var um þaö bil þreföldun
frá 1945. Auk nýsköpunartogara höfðu
þá bæst í flotann 10 togarar sem ríkis-
stjórn Stefán Jóhanns Stefánssonar lét
smíða árið 1953. Árið 1955 voru alls
gerðir út 43 togarar á landinu öllu.
Á tímabilinu frá stríðslokum og til
1960 var afli togara yfirleitt góður og
afli þeirra yfirleitt helmingur af botn-
fiskafla landsmanna. Þeir stunduðu
jafnan botnfiskveiðar allt árið en með
tilkomu nýsköpunartogara lagðist af sá
siður að togarar stunduðu síldveiðar á
sumrum en það hafði tíökast allt frá
upphafi. Flotvarpan, sem kom til sög-
unnar skömmu eftir 1950 og náði
verulegri útbreiðslu eftir miðjan ára-
tuginn, átti sinn þátt í góðum afla-
brögðum.
Með nýsköpunartogurum varð
einnig stökkbreyting á stærð togara en
algeng stærð þeirra var um 650 brúttó-
rúmlestir með um 1.000 hestafla vél-
um, en árið 1945 var meðalstærð
botnvörpunga 335 brúttórúmlestir og
vélarstærð 600 hestöfl.
Þrátt fyrir vænlegar horfur fyrstu
árin eftir stríð syrti frekar í álinn fyrir
afkomu útgerðarinnar og var togaraút-
gerðin rekin með halla allt frá 1953 og
t.d. var meðaltap 1955 talið um 10%.
Margar ástæður má telja fyrir erfiðri af-
komu en svokallaður bátagjaldeyrir,
sem greiddur var ofan á fiskverð báta
en ekki togara, er ein ástæöan ásamt
margs konar millifærslum og rangri
stefnu í gengismálum.
Lítil endurnýjun varð í togaraflotan-
um eftir komu nýsköpunartogaranna í
upphafi sjötta áratugarins en 1960
komu fimm nýir togarar til landsins og
urðu það jafnframt síðustu síðutogar-
arnir. Meðal þeirra voru fræg aflaskip
sem enn skipa veglegan sess í íslenska
flotanum sem loðnuskip, s.s. Sigurður,
Víkingur og fleiri.
Útgerð í öldudal
Líkja má áratugnum milli 1960 og
1970 við samfelldan öldudal í útgerð
togara og var meginástæðan aflabrest-
ur árum saman. Ördeyða var á fjarlæg-
um miðum sem togarar höfðu sótt á
við Grænland og Nýfundnaland og
þeim var einnig úthýst af stórum hluta
hefðbundinna togslóða þegar land-
helgi íslands var færð út í 12 mílur
1958. Þegar árið 1962 voru togarar að-
eins gerðir út frá fimm stöðum á land-
inu í stað 13 árið 1959. Skipum í fullri
útgerð fækkaði ört eða úr 45 áriö 1960
í 22 árið 1967. Árið 1965 varö meðal-
afli togara 2.110 tonn en hafði verið
4.500 tonn tíu árum áður. Ýmis gróin
togarafélög lögðu upp laupana á þess-
um tíma. Þannig var um Alliance-fé-
lagið sem hætti útgerð 1967 eftir 60
ára starfsemi. Við þetta bættist að báta-
flotinn var gerður út með reisn og þar
varð mikil fjölgun og mikil síldveiði
ÆGIR MARS 1995 19