Tímarit lögfræðinga - 01.10.1999, Blaðsíða 74

eina tilgangi að komast hjá skattgreiðslum (e. tax avoidance schemes) með því
að meta heildstætt raunverulegar aðstæður og byggja skattlagningu á þeim.20
Framan af hafa fræðin á Norðurlöndum verið andstæð sniðgöngureglum
hvort sem þau voru ættuð frá löggjafanum eða dómstólum. Hefur hin aukna
skattasniðganga á árunum uppúr 1970 og 1980 þó opnað umræðu um þessi mál.
I Noregi gilda ýmis sérákvæði laga sem beinast gegn skattasniðgöngu. Dóm-
stólar hafa mótað almenna reglu sem veitir möguleika á raunveruleikatúlkun og
hefur þannig í för með sér að formi ráðstafana er vikið til hliðar og efni
ráðstöfunar látið ráða skattlagningu.21
I Danmörku hafa dómstólar mótað almenna reglu, raunveruleikareglu, þar
sem skattlagning byggir á raunverulegum aðstæðum, án tillits til forms, að
tilteknum skilyrðum uppfylltum.22
I Svíþjóð var áður litið svo á að lausn skattasniðgöngu væri lögskýringar-
atriði.23 Lögmætisreglan hefur og haft sérstaka þýðingu í sænskum rétti í um-
ræðum um lögskýringu á sviði skattaréttar. Árið 1947 setti Ljungman fram
kennisetninguna „nullum tributum sine lege“ (enga skatta án lagaheimildar)
samsvarandi refsiréttarreglunni „nulla poena sine lege“ (engin refsing án laga-
heimildar).24 Þessi umræða var meðal annars ástæða þess að sett voru sérstök
lög á árinu 1981 gegn skattasniðgöngu (Lag mot skatteflykt) sem gilda jafn-
hliða einstökum ákvæðum sem stefnt er gegn skattasniðgöngu við tilteknar að-
stæður. Núgildandi lög um efnið eru frá 24. maí 1995 (1995:575), sbr. breytingu
frá 30. október 1997 (1997:777). Samkvæmt 2. gr. laganna skal við skattlagn-
ingu líta framhjá löggemingnum, ef 1) löggerningurinn, einn eða ásamt öðrum
löggerningum, er liður í ráðstöfunum sem hafa í för með sér verulegt skatthag-
ræði fyrir hinn skattskylda, 2) hinn skattskyldi hefur beint eða óbeint átt þátt í
löggerningnum eða löggemingunum, 3) ætla má að skatthagræðið, að teknu
tilliti til aðstæðna, hafi verið aðalástæðan fyrir ráðstöfununum og 4) skattlagn-
ing á grundvelli umræddra ráðstafana myndi brjóta gegn markmiðum laga mið-
að við almenna túlkun þeirra lagaákvæða sem talin em hafa verið sniðgengin. í
3. gr. laganna kemur fram að sé skilyrðum 2. gr. fullnægt skuli við skatt-
ákvörðun algerlega horft fram hjá ráðstöfununum. Reynist ráðstafanirnar með
hliðsjón af fjárhagslegum afleiðingum, óháð skatthagræðinu, óvenjulegar mið-
að við þá leið sem beinast lægi við að farin yrði, þá skal skattákvörðunin byggð
á því að sú leið hefði verið valin eða ráðstöfun gerð en ekki sú leið sem skatt-
greiðandinn sjálfur valdi. Ef þessi skattgrundvöllur er ekki nothæfur eða myndi
leiða til ósanngjarnrar niðurstöðu skal skattstofninn ákvarðaður sem sanngjörn
fjárhæð.
20 Ramsey Ltd. v. IRC, 1981 1 ALL ER 865 1981 STC 174. IRC v. Burma Oil Co. Ltd., 1982
STC 30 HL, og Furniss v. Dawson 1984 STC 153 HL.
21 Sjá hér t.d. Jan I’edersen: Skatteudnyttelse. 1989, bls. 197-203.
22 Sjá sérstaklega: Jan Pedersen: Skatteudnyttelse. 1989, bls. 435-448.
23 Sbr. doktorsritgerð Dag Helnters: „Kringgaende av skattelag“. 1954.
24 Seve Ljungntan: Om Skattefordran och skatterestitution. 1947, bls. 22.
226