Nýja stúdentablaðið - 01.12.1962, Blaðsíða 17

NÝJA STÚDENTABLAÐIÐ
17
ÁRNI B ERGMANN:
Námslaun í Sovét
plumaði sig prýðilega í raunsæilegu
verki. En þetta tvennt fellst ekki í
faðma í einu og sama verki, heldur
æpir hvort á annað yfir djúpa gjá.
Ég veit ekki, hvort einhverntíma
kynni að finnast leikstjóri, sem teldi
ómaksins vert að koma þessum per-
sónum fyrir í umhverfi draums og
ævintýrs og afnæmi um leið símból-
íkina úr sprengjuatriðinu; en þetta
leikrit verður ekki flutt með árangri
fyrr en það hefði verið gert — ef það
dygði þá til.
Þetta er að mínu viti það atriði,
sem mestu varðar þegar dómur er
lagður á Prjónastofuna. En ýms
smærri atriði standa sömuleiðis í
tákni ófullkomleikans. Hér kveður til
dæmis enn rammt að því, eins og í
Strompleiknum, að persónur rekja
hver fyrir annarri sögur, sem þær
nauðþekkja sjálfar — af því að höf-
undurinn kann ekki önnur ráð til að
koma þeim á framfæri við lesendur
eða áhorfendur. Hvað á þessi handa-
lausi maður yfirleitt að fyrirstilla;
og hvað er hann til dæmis að gera frá
blaðsíðu 26 þar sem hann er að hlæja
og þangað til á blaðsíðu 33 þegar
hann tekur til rnáls ? Hefur hann ver-
ið að hlæja allan tímann? Eða hugsa
sér andríkið í þessum texta, drottinn
minn dýri: „Sólborg: Stundum hrakt-
ist taðan svo kýrnar bjuggust ekki
einusinni til af henni. — Ibsen Ljós-
dal: Bjuggust þær ekki til? Þú fyrir-
gefur að ég er prentari. Til hvers
bjuggust ekki kýrnar?“ Eða hvers-
konar aulafyndni birtist í þessum
nafngiftum: Ibsen Ljósdal, Sine Ma-
nibus, Þrídís, Moby Dick (um kven-
mann) ? Eitt pínulítið atriði bendir
til þess, að höfund skorti þá sviðs-
sjón sem leikskáldi er nauðsynleg. Á
bls. 39 límir Fegurðarstjórinn (Feil-
an ó. Feilan í Silfurtunglinu) plagg-
at „uppá (svo!) hurðina vinstra
megin“. Á bls. 46 límir 'hann annað
plaggat „upp á (svo!) vinstri hurð-
ina, virðir síðan ánægður fyrir sér
(Framh. á bls. 24.)
Pyngja stúdentsins hefur lengst af verið
tóm síðan háskólar voru stofnaðir. Því mið-
ur.
Þróun nútímaþjóðfélags krefst stórra herja
af sérfræðingum. Æðri menntastofnunum
fjölgar. Tala stúdenta margfaldast. Og það
hefur verið gert margt fyrir stúdenta, þeim
veitt ýmis fríðindi, námsstyrkjum fjölgað.
Samt sem áður er enn varla hægt að nefna
nc.kkurt það land, þar sem efnahagsvandræði
stúdenta hafa verið leyst svo vel, að allir
megi vel við una. Enn heyrist ekki það sæld-
arhljóð í pyngjum stúdenta heimsins, sem
þá hefur dreymt um í margar aldir.
í borgaralegu þjóðfélagi hefur æðri mennt-
un verið forréttindi auðugra manna fyrst og
fremst. Á íslandi hefur haldizt töluverð lýð-
ræðisleg breidd í menntun vegna þess, að við
höfum stutt námsár og allmikla eftirspurn
eftir vinnuafli.
Sósíalísku löndin hafa reynt að leysa þenn-
an vanda á annan hátt. Þar er sú meginregla
lögð til grundvallar, að ríkið sjái hverjum
stúdent fyrir lífsþörfum, meðan á námi
stendur. Þetta ætti svo að tryggja, að val
manna til æðri menntunar færi eftir hæfi-
leikum en ekki eftir þjóðfélaglegri aðstöðu.
Hvernig lítur þetta svo út í framkvæmd?
Ég þekki ekki vel til annarra sósíalískra
landa en Sovétríkjanna; þar að auki skal ég
játa, að ég hef engar skýrslur að vitna í. En
fyrirkomulagið er í stórum dráttum þetta:
Þegar ég kom til Sovétríkjanna fengu
menn námsstyrki einungis eftir einkunnum;
mig minnir þeir hefðu t. d. ekki mátt fá
meira en tvær aðrar einkunnir á semestri til
að missa ekki styrkinn til næstu prófa. Þetta
var strangt kerfi — en þó var bót í máli, að
tiltölulega auðvelt var að fá að taka próf
upp aftur.
Nokkru síðar var þessu breytt, og þá voru
þeir sviptir styrk, sem áttu hálaunaða for-
eldra, en töluvert dregið úr áhrifum eink-
unna á styrkina til annarra.
Styrkurinn er núna 30—45 rúblur á mán-
uð; *) (lægri upphæðir algengari), en getur
í einstöku tilfellum farið upp í 55—60 rúblur.
Stúdentar í framhaldsnámi fá milli 70 og 80
rúblur. Þessi upphæð fer langt með að leysa
þann vanda, sem kallast „brýnustu daglegar
þarfir“. Til nánari skýringar þarf auðvitað
að nefna nokkrar tölur um verðlag.
Nú er það svo í Sovét, að hægt er að
éta fyrir allar hugsanlegar upphæðir og gildir
þetta líka um stúdentamatstofur. Hádegis-
*) 1 rúbla = kr. 100; 1 rúbla = 100 kópekar.
verður fæst fyrir 50 kópeka á slíkum stað;
það kostar 3 kópeka að ferðast með spor-
vagni. Bíómiði kostar 40—50 kópeka; vodka-
flaskan um og yfir 3 rúblur. Bækur eru
ódýrar, þar að auki sjá bókasöfn skólanna að
mestu fyrir bókaþörf.
Svona mætti lengi telja. En hvort sem talið
er lengur eða skemur, þá sést, að styrkur
manna nægir til dæmis ekki fyrir fatnaði eða
skóm, en slík vara er yfirleitt dýr í landinu.
Það er því bersýnilegt að menn þurfa yfir-
leitt á nokkru aukafé að halda. Þetta fé fá
þeir með ýmsu móti. Yfirgnæfandi meiri-
hiuti manna nýtur nokkurrar aðstoðar heim-
anað. Margir stunda einhverja sumarvinnu
(sumarleyfi er tveir mánuðir og halda menn
styrknum á meðan) — það var til dæmis
vinsælt um tíma að fleyta timburflekum
niður ár. Og eftir því sem á líður námið
hafa menn fleiri möguleika til að taka að sér
einhverja ígripavinnu öðru hvoru i sambandi
við sína grein: málastúdentar eru í ein-
hverju þýðingastússi, listaskólamenn setja
eitthvað á svið, mála leiktjöld í klúbbum o.
s. frv. En að öllu samanlögðu vinna stúdent-
ar samt miklu minna en við eigum að venj-
ast hér heima.
Hér með eru ekki öll kurl komin til graf-
ar. Síðustu ár verður það t. d. æ algengara að
menn hljóti æðri menntun jafnhliða ein-
hverju föstu starfi. Á þessu er margvíslegt
skipulag. Stundum hafa menn ýmis lögboðin
fríðindi á sínum vinnustað í sambandi við
framhaldsnám — eitthvað styttri vinnutíma,
ákveðinn fjölda frídaga án þess að kaup sé
skert. Annars staðar er komið upp útibúum
frá tækniháskólum við stórar verksmiðjur:
þar vinna menn þrjá daga en læra í þrjá —
og eftir því sem sígur á námstímann eru
þeim fengnar ábyrgðarmeiri stöður í verk-
smiðjunni (og eru þá tveir stúdentar um eina
stöðu).
Kerfi námslauna og námsstyrkja í Sovét-
ríkjunum er alltaf að verða margbreytilegra
og á sjálfsagt eftir að taka miklum breyt-
ingum enn. Það er ekki allt tómur rjómi, en
það er mjög virkt: það gerir sovézkum kleift
að útskrifa fleiri sérfræðinga og tæknifræð-
inga en flestar aðrar þjóðir gera. Banda-
ríkjamenn eru löngu búnir að fó höfuðverk
yfir öllum þeim fjölda verkfræðinga, sem
marsérar út úr sovézkum háskólum og út í
þjóðlífið. Menn vita nefnilega, að allt þetta
menntaða fólk mun ekki sitja auðum hönd-
um. Enda er það nú í dag ágætasta eign síns
þjóðfélags.
Á. B.