Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 86

Eldri námsbækur eru augljóslega kynjaðar að því leyti að þær eru skrifaðar af körl-
um, og er bók Þóru Friðriksson sem ég minntist á í byrjun merkileg því hún er elsta
kennslubókin sem ég hef fundið sem er skrifuð af konu. Við talningu á kynferði höf-
unda bókanna – bæði nýrri og eldri bóka – kom í ljós að karlmenn eru almennt mjög
stór hluti höfunda bóka fyrir grunnskóla, enda voru karlmenn lengi vel stærsti hluti
grunnskólakennara. Af þeim 87 bókum sem settar voru inn í SPSS (þ.e. þær bækur
sem í var að finna umfjöllun um framandleika) voru 69 sagðar skráðar af einum höf-
undi, þar af voru 62 karlhöfundar og 7 kvenhöfundar. 18 bækur voru skrifaðar af
fleiri en einum höfundi, 28 körlum og 11 konum. Í nokkrum bókanna komu nöfn allra
höfunda ekki fram og erfitt var að sjá af nöfnum fjögurra meðhöfunda hvert kyn
þeirra var. Þetta gefur þó til kynna að í gegnum tíðina hafi karlar að stórum hluta
skilgreint og túlkað það sem er mikilvægt að grunnskólabörn læri.
AÐ LOKUM
Margir þætti komu mér á óvart við framkvæmd rannsóknarinnar. Í fyrsta lagi má
nefna hversu erfitt var að nálgast ýmsar grunnupplýsingar, eins og um fjölda og
notkun útgefinna námsbóka á ákveðnum tímabilum. Einnig að hve litlu leyti hinir
ýmsu þættir námsbóka hafa verið rannsakaðir hér á landi sem og notkun þeirra.
Samhliða hafa komið mér ánægjulega á óvart gagnrýnin viðhorf og áhugi kennara
sem og annarra sem starfa að fræðslumálum á rannsókninni og áhersla þeirra á nauð-
syn þess að skoða efni námsbóka á gagnrýninn hátt. Ég tel að mikil þörf sé fyrir rann-
sókn á samtíma- og sögulegri notkun námsefnis, sem snýr að kortlagningu þess
námsefnis sem gefið hefur verið út, eðli þess og afmörkun. Rannsókn Ingvars Sigur-
geirssonar (1994) á námsefni 10–12 ára barna er augljóslega mikilvægur þáttur í því
að skilja hvaða námsefni er notað fyrir þennan aldurshóp og hvernig það er valið.
Frekari rannsóknir á samtíma- og sögulegri notkun námsefnis gætu virkað örvandi
fyrir frekari rannsóknir á námsbókum, sem og skapað sterkari fræðilegran grunn til
að byggja slíkar rannsóknir á. Hvað varðar niðurstöður mínar hér þá virðist fyrsta
greining gagna með SPSS sýna að námsbækur endurspegla vel hugmyndir samfé-
lagsins í heild um ákveðna þætti í tengslum við umfjöllun um Afríku. Lögð er áhersla
á álfuna sem rými fólks af öðrum „kynþáttum“ og lífshátta sem Vesturlandabúar
draga gjarnan upp sem andstæður nútímans. Lítil áhersla er lögð á sögu álfunnar
sem eykur enn frekar á samsömun hennar við óbreytt, hefðbundið líf. Eins og ég
minntist á í byrjun má líta á þessa áhersluþætti sem mikilvægar stoðir félagslegs
minnis sem hefur í töluverðan tíma verið tengt við Afríku. Hins vegar má einnig
undirstrika að þær niðurstöður rannsóknarinnar sem kynntar hafa verið hér, gefa
fyrst og fremst vísbendingar um þætti sem áhugavert er að skoða betur því einar og
sér geta slíkar tíðniupplýsingar verið misvísandi.
Hafa ber í huga að á síðustu áratugum hefur fjölbreytni aukist mjög í íslensku sam-
félagi hvað varðar íbúa þess. Í desember 2002 var talið að 3,5% þjóðarinnar væru með
erlent ríkisfang en þá eru ótaldir Íslendingar af erlendum uppruna með íslenskt ríkis-
fang, svo sem önnur kynslóð innflytjenda og ættleidd börn (Hagstofa Íslands, 2004a).
M E N N T A Ð A R O G V I L L T A R Þ J Ó Ð I R :
86