19. júní - 19.06.1973, Blaðsíða 14

tækja, vegna þess að sendandi og
móttakandi eru fjarri hvor öðrum
í tíma og rúmi. f öðru lagi er um
að ræða einstefnumiðlun. Er þar
átt við, að móttakandi hefur ekki
tækifæri til að svara sendanda.
f þriðja lagi er fjölmiðlunin óper-
sónuleg, það er að segja, ekki löguð
að þörfum hvers einstaks móttak-
anda. Og í fjórða lagi ná boðin
oftast til mikils fjölda fólks sam-
tímis.
Bamið verður því vitni að at-
burðum, sem gerast fjarri þvi í
tíma og rúmi, og það getur ekki
haft áhrif á þessa atburði eða
beðið sendanda um nánari upp-
lýsingar og útskýringar. Sendandi
getur ekki lagað boðin að þörfum
og þroska einstakra bama. Af
þessu leiðir, að mikil hætta er á,
að börn misskilji og mistúlki, það
sem fjölmiðlar bera á borð fyrir
þau.
Spyrja má, hvaða snertifletir
séu milli fjölmiðla annars vegar
og heimilis. fjölskyldu, foreldra og
uppeldis hins vegar? Þvi er til að
svara, að fjölmiðlar ná fyrst og
fremst til bamanna á heimilinu,
þar eru bækur og blöð lesin og þar
er horft á sjónvarp og hlustað á
útvarp. Augljóst er því, að áhrif
þeirra á bömin hljóta að blandast
öðrrnn uppeldisáhrifum foreldra-
heimilisins.
Rannsóknir hafa sýnt, að bæði
notkunameiijur bams og þau á-
hrif, sem það verður fyrir frá fjöl-
miðlum, em mjög háð afstöðu for-
eldra og þeim félagslegu og menn-
ingarlegu aðstæðum, sem fjöl-
skyldan býr við Foreldraáhrifin
mynda gmndvöll þess gildismats,
sem ákvarðar, hvemig bamið vel-
ur lir, skynjar og tileinkar sér
þann boðskap, sem fjölmiðlamir
flytja.
Brezka sjónvarpið gerði fyrir
nokkmm árum nokkra þætti, sem
nefndust „Þeir sem stjóma Eng-
landi árið 2000“, en í þessum þátt-
rnn höfðu sjónvarpsmenn viðtöl
við 7 ára böm úr ýmsum hémð-
um landsins, úr mismunandi
hverfum í London og úr mismun-
andi stéttum. Þættimir sýndu, að
jafnvel 7 ára börn hafa þegar til-
einkað sér gildismat og hleypi-
dóma umhverfisins. Skoðanir
þeirra á kynþáttamisrétti, kynja-
misrétti, á félagslegum vandamál-
um o. fl. vom þegar myndaðar,
sem næstum nákvæm endurspegl-
un af skoðunum foreldranna.
En rannsóknir sýna, eins og áð-
ur segir, að bamið tileinkar sér
fyrst og fremst þann hluta af boð-
skap fjölmiðilsins, sem fellur að
þeim skoðumnn og því gildismati,
sem það hefur áður fengið úr for-
eldrahúsum.
Þau böm, sem annaðhvort em
vanrækt, að því er varðar tengsl
við foreldra, eða alast upp við
óljóst, afbrigðilegt eða andfélags-
legt mat foreldra á umhverfinu,
em því í sérlega mikilli hættu með
að verða fyrir óheillavænlegum
áhrifum frá fjölmiðlum.
Komið hefur í ljós við rannsókn-
ir í Svíþjóð, að böm ómenntaðra
foreldra, böm, sem eiga í erfið-
leikum í samskiptum sínum við
foreldra og félaga, og böm ein-
stajðra foreldra sækja meira léleg-
ar kvikmyndir, sem gefa falska
mynd af raunvemleikanum, en
böm, sem ekki búa við þessar að-
stæður.
Bæði í Englandi og Bandaríkj-
unum hafa rannsóknir á áhuga
barna á mismunandi sjónvarpsefni
sýnt, að börn ómenntaðra foreldra
hafa að jafnaði. meiri áhuga á
spennandi, en óraunhæfum ævin-
týramyndum, en böm menntaðra
foreldra, en stærri hundraðshluti
hinna síðamefndu höfðu áhuga á
þáttum um raunvemleikann.
Af þessu má draga þá ályktun,
að þau böm, sem búa við erfiðastar
heimilisaðstæður, flýi inn í
ímyndaðan gerviheim kvikmynda
og sjónvarps, en geti í minna mæli
notfært sér það efni, sem veitt
geti þeim fræðslu og aukinn
þroska. Athuganir í fátækrahverf-
um stórborga hafa raunar sýnt, að
þar er sjónvarpið beinlínis notað
sem bamfóstra (eins og hjá okkur
á aðfangadag jóla), og telja margir
sérfræðingar í Bandaríkjunum, að
heimsmynd sú sem sjónvarpið
veitir börnunum sé ekki eimmgis
óraunvemleg og fölsk, heldur bein-
linis hættuleg fyrir geðheilsu
þeirra.
Ég hefi rætt nokkuð almennt
um áhrif fjölmiðla á böm. Hvað
um innihald þess boðskapar, sem
fjölmiðlar flytja? Því efni verða
ekki gerð nein tæmandi skil hér,
en benda má á, að þær raddir ger-
ast æ háværari, sem gagnrýna
mjög val fjölmiðla á efni, sem
ætlað er bömum; bamið fái gegn-
um fjölmiðlana ónákvæma og ó-
fullnægjandi mvnd af raunvem-
leikanum, til dæmis þá hugmynd,
að til séu tveir aðgreindir hópar
af fólki, gott fólk og vont fólk, og
vonda fólkið sé mjög oft með gula
eða svarta húð. Atburðir séu alltof
12
19. JÚNÍ