19. júní - 19.06.1980, Blaðsíða 58

hverra, sem áttu hagsmuna að
gæta í því að konur væru réttlausar
og smáðar?
Það er mín trú, að sú gamla
hugmynd, að konur séu mun óæðri
menn en karlar, eigi rót sína að
rekja til þess, að þeir, sem völdin
höfðu í hverju þjóðfélagi, kærðu sig
ekkert um að launa eða viðurkenna
alla þá vinnu, sem konurnar lögðu
fram úti í þjóðfélaginu og inni á
heimilunum. Þar sé að finna þá
efnahagslegu hagsmuni, sem alltaf
eru orsök að kúgandi hugmynda-
fræði, sem notuð er til að halda
þeim kúguðu niðri og telja þeim
trú um, að það sé í raun og veru
rétt og sanngjarnt, að á þeim sé
níðst.
Þetta beina samband milli efna-
hagsástandsins í þjóðfélaginu og
hagsmuna valdsmannanna annars
vegar og hugmyndanna, sem beitt
er til að viðhalda óbreyttu ástandi,
finnst mér ekki koma nógu sterkt
fram í bók Gerðar. Ef þetta efna-
hagslega jarðsamband vantar, er
ósköp mikil hætta á að fræðimað-
urinn skoppi eins og korktappi í
ölduróti hugmynda, sem eru þver-
sagnakenndar og fáránlegar — en
þjóna allar alveg ákveðnum til-
gangi.
Mér finnst þannig vanta
ákveðna kjölfestu í ritgerðina og
það kemur helst fram í því, að
inngangs- og niðurstöðukaflarnir
verða svolitið ruglingslegir og
sundurlausir og mörgum spurn-
ingum ósvarað að mínu mati.
Sex sögur
Besti hluti ritgerðarinnar og
meginhluti hennar er greining
Gerðar á þeim sex skáldsögum, sem
hún valdi til umfjöllunar. Nú eru
það í sjálfu sér engar fréttir, þó að
karlremba og kvenfyrirlitning
speglist í bókum, sem sprottnar eru
upp úr þjóðfélagi, sem gegnsýrt er
af hvoru tveggja. Hitt er mun at-
hyglisverðara, hvernig þessi við-
horf koma fram — meðvitað eða
ómeðvitað. 1 greiningu sagnanna
finnst mér Gerður oft fara á kost-
um í skerpu og afskaplega
skemmtilegri fundvísi. Það er til
dæmis alveg hræðilegt að lesa út-
tekt hennar á Sóleyjarsögu Elíasar
Mar. Elías var sósíalisti og þeirrar
skoðunar, að þjóðfélagið mótaði
ekki aðeins fólkið, heldur bæri
fólkinu að breyta því í sína þágu,
svo að það mætti vel við una. Þessi
sósíalismi nær þó ekki til kvenna
eins og Gerður sýnir fram á —
konur eru óbreytanlegar „. . . inn-
antómar, viljalausar, auðsveipar,
varnarlausar . . .“ o. s. frv.(117) Og
þannig eiga þær að vera — öðru
vísi konum lýsir höfundur af
megnustu andúð.
Líka finnst mér greiningin á
meira og minna ómeðvituðum
karlveldissjónarmiðum í verkum
kvenrithöfundanna mjög merkileg
lesning. Hitt er svo annað mál, að
ég held ekki að við getum gert
kröfu til þess að rithöfundar yfir-
leitt lýsi konum sem stoltum,
frjálsum, fullum af trausti á sér og
kynsystrum sínum o. s. frv. Slíkar
kröfur væru ekki beiðni um neitt
raunsæi, vegna þess að konur eru
kúgaðar og fullar af hvers konar
ranghugmyndum hér í þessu þjóð-
félagi. Að lýsa þeim öðru vísi væri
veruleikafölsun og óskamynd og ég
held að við höfum lítið við slíkt að
gera. Ég held hins vegar, að við
getum og eigum að gera þá kröfu
til höfunda, að þeir skoði kúgun
kvenna ekki sem sjálfsagðan hlut
— og þaðan af síður sem æskileg-
an. Við getum beðið um, að kúgun
kvenna sé lýst á gagnrýninn hátt,
svo að við getum betur skilið og
skýrt fyrir okkur hvernig í málun-
um liggur. Ritgerð Gerðar sýnir
ákaflega vel hve óskaplega langt
jafnvel sú krafa á í land.
Dagný Kristjánsdóttir.
Jónína M.
Guðnadóttir.
Á útmánuðum þessa árs hefur
tvívegis borið hingað til lands mik-
inn hvalreka fyrir íslenska bók-
menntaunnendur, sem jafnframt
mátti teljast gleðiefni þeim, er vilja
hlut kynjanna sem jafnastan. Sá
fyrri var,er Sara Lidmann kom til
Reykjavíkur til að veita viðtöku
bókmenntaverðlaunum Norður-
landaráðs, en skömmu eftir
páska var hér á ferð hinn þekkti
ensk-írski rithöfundur Iris
Murdoch. Hún kom hingað í boði
heimspekideildar Háskóla Islands
og breska sendiráðsins ásamt
eiginmanni sínum John Bayley,
bókmenntagagnrýnanda og pró-
fessor.
Iris Murdoch hóf rithöfundar-
feril sinn árið 1954 með skáldsög-
unni Under the Net, sem hlaut góðar
viðtökur gagnrýnenda, en síðan
hafa komið út eftir hana um tutt-
ugu skáldsögur auk nokkurra leik-
rita og heimspekirita. Skáldsaga
hennar The Sea, the Sea, er kom út í
fyrra, hlaut meira lof en nokkur
hinna fyrri, svo að sýnt þykir, að
56