19. júní - 19.06.1980, Blaðsíða 57

Dagný
Kristjánsdóttir.
sogur
Rannsóknarstofnun í bók-
menntafræði við Háskóla Islands
hefur nú gefið út ritgerð Gerðar
Steinþórsdóttur: Kvenlýsingar í sex
Reykjavíkurskáldsögum. Ég þarf tæp-
ast að fara mörgum orðum um það
hvílíkur fengur er að þessari bók. I
útlöndum getur maður vaðið í hné
hvers konar bókmenntir um
kvennabaráttuna, þar eru kvenna-
bókmenntir kenndar í skólunum
og umræður um konur og bók-
menntir eru fjörugar og frjóar.
Hérlendis hefur hins vegar
fjarska lítið verið prentað um
kvennabaráttuna yfirleitt og fyrir
utan ómetanlegt framlag Helgu
Kress, hefur lítið komið á prent um
kvennarannsóknir í bókmenntum.
Þess vegna er bók Gerðar kærkom-
ið framlag — í henni kemur ýmis-
legt forvitnilegt fram og auk þess er
hún mjög skemmtilegur umræðu-
grundvöllur fyrir þá, sem áhuga
liafa á bókmenntum og kvenfrelsi.
Eg hvet ykkur eindregið til að lesa
Kvenlýsingarnar . . . en hér á eftir
langar mig til að fitja upp á hinu
og þessu, sem mér finnst að gæti
orðið umræðuefni og verið til um-
hugsunar.
Kvenfrelsi og bókmenntarann-
sóknir
I fyrstu þremur köflum ritgerð-
arinnar gerir Gerður grein fyrir
fræðilegum forsendum sínum.
Hún fjallar um það, að allar bók-
menntir sækja efni sitt í þau þjóð-
félög — fólkið og hugmyndirnar —
sem höfundar bókmenntanna
þekkja. Úr þessum efnivið smiðar
höfundurinn síðan bækur sínar og
þær geta aftur liaft meiri og minni
hugmyndaleg áhrif á lesendurna. í
ljósi þessa hafa femínistar einbeitt
sér að því að skoða hvernig konum
er lýst i bókmenntunum, hvaða
áhrif þær lýsingar hafa mögulega
og síðast en ekki síst — ef ástandið
er ekki björgulegt — hvernig á þá
að breyta því, hvaða kröfur getum
við gert? Eða eins og Gerður segir i
formála: Þessi fræði, sem einu nafni
má kalla kvennasögu, hafa verið
ósýnileg í menntakerfi okkar, en
hlutverk þeirra er einmitt að kenna
okkur að greina og skilja sögu
kvenna og mynd þeirra í lífi og
listum. Endanlegt markmið könn-
unar af þessari gerð er pólitiskt,
kvenfrelsi.
Fræðilegar forsendur
I fyrsta kafla Kvenlýsinganna . . .
fjallar Gerður um afmörkun við-
fangsefnis síns. Hún valdi sögur frá
tímabilinu 1948 — 65, þ. e. tímana
eftir stríð, en fyrir komu nýju
kvenfrelsishreyfingarinnar til
landsins. Ef til vill mætti gagnrýna
val bókanna sex — en tímabilið er
um margt mjög forvitnilegt.
I næsta kafla bókarinnar gerir
Gerður svo grein fyrir þeim þjóð-
félagsskilningi, sem liggur til
grundvallar greiningunni á bók-
unum, sem hún skoðar. Kaflinn
heitir Karlveldisþjóðfélagið og þar
segir m. a.: „Margar skilgreiningar
eru til á karlveldisþjóðfélagi eða
feðraveldi, en hér verða í upphafi
nefnd megineinkenni þess. Þá er
fyrst til að taka, að slíku samfélagi
er stjórnað af karlmönnum. Annað
er, að þar ræður gildismat karla og í
þriðja lagi er samfélagið miðað við
þarfir þeirra.“(l7)
Síðan rekur Gerður stuttlega
þær hugmyndir, sem notaðar hafa
verið til að „réttlæta“ kúgun
kvenna og undirokun þeirra — allt
frá Aristotelesi til Ingibjargar
Jónsdóttur. I þessari rakningu
kemur margt stórfurðulegt fram.
Það er til dæmis alveg dæmalaust,
að egg konunnar skuli ekki hafa
uppgötvast fyrr en árið 1827 — en
þá höfðu til dæmis heilaskurð-
lækningar verið við lýði í meira en
tvö þúsund ár! Fram á 19. öldina
(og jafnvel enn) höfðu karlar trúað
því og notað það stoltir gegn kon-
um, að hlutverk þeirra í getnaði
barnsins væri óvirkt — þær legðu
aðeins til jarðveginn — karlarnir
hins vegar sjálft útsæðið.
Hvers vegna?
Hitt er svo annað mál, að þó að
það geti verið nógu forvitnilegt að
skoða hvernig ýmsir spekingarnir
fóru að því að réttlæta kvenna-
kúgunina gegnum söguna — þá
finnst mér mun athyglisverðara að
fá að vita eitthvað um það hvers
vegna þeir gerðu það. Af hverju
vildu þessir karlar halda konum
kúguðum — voru þetta svona
vondir og illa innrættir menn?
Voru þeir svona fáfróðir — eða
voru þeir kannski þjónar ein-
Gerður Steinþórsdóttir.
55