19. júní - 01.10.1995, Blaðsíða 30

• BOKMENNTASYN
Þórunn Sigurðardóttir
Þórunn Sigurðardóttir
Um Men, Women, and Chain Saws.
Gender in the Modern Horror Film
eftir Carol J. Clover
London: British Film Institute, 1992
Carol J. Clover er prófessor við Kali-
forníuháskóla í Berkeley í Bandaríkjun-
um. Hún hefur skrifað fjölda greina um
norrænar miðaldabókmenntir og gefið út
bækur um sama efni. Bókin Karlar, kon-
ur og keðjusagir fjallar þó um allt annað
efni og nær okkur í tíma. í henni athugar
Clover bandarískar hryllingsmyndir frá
áttunda og níunda áratugnum; kvikmynd-
ir sem voru gerðar fyrir litla peninga og
hafa verið taldar til svokallaðrar ‘lág-
menningar’. Áhorfendur þeirra eru í
miklum meirihluta ungir karlmenn1’ og
gengur Clover út frá því að þessar kvik-
myndir höfði sérstaklega til þeirra. í
rannsókn sinni beinir hún sjónum einkum
að sambandi karláhorfandans við kven-
fórnarlamb og kvenhetju umræddra kvik-
mynda. Tekst henni á mjög sannfærandi
hátt að sýna fram á að kyn og kynferði
(sex og gender) séu víxlanleg fyrirbæri og
ekki algild og endanleg í þeim þremur
tegundum hryllingsmynda sem hún tekur
fyrir. Hún heldur því fram að karláhorf-
andinn samsami sig persónu fórnarlambs-
ins/hetjunnar og að hann geri það ekki
einungis þrátt fyrir að hún sé af öðru líf-
fræðilegu kyni en hann heldur líka af
þeirri sömu ástæðu. Hvernig og hvers
vegna það gerist er meginviðfangsefni
bókarinnar.
Þær þrjár tegundir hryllingsmynda sem
Clover skilgreinir í bókinni eru ‘slasher’-
kvikmyndir, ‘possession’-kvikmyndir og
‘rape-revenge’-kvikmyndir.21 Fyrst-
nefnda tegundin sýnir manndrápara sem
er karlkyns en kynferðislega brenglaður.
Oft lifir hann enn í heimi bernskunnar þar
sem hann hefur orðið fyrir skelfilegri
reynslu sem hefur gert hann næstum
ómannlegan, eða ‘ókarllegan’. Drápin
30
eru yfirleitt kynferð-
isleg; fórnarlömbin
eru ungar og falleg-
ar konur sem lifa
‘frjálsu’ kynlífi.
Hann drepur eina
eftir aðra af persón-
unum þangað til að-
eins eitt fórnarlamb
er eftir, það sem
Clover kallar ‘Final
Girl’. Hún er sú
sögupersóna sem
þarf lengst að eiga
við manndráparann,
hún veit af honum í
langan tíma, öfugt
við fyrri fórnar-
lömbin, flýr undan
honum í skelfingu
og berst að lokum
við hann með kjafti
og klóm, þangað til
hjálp berst eða henni
tekst að fyrirkoma
honum. Einkenn-
andi fyrir persónuleika ‘Final Girl’ er að
hún er varkár, úrræðagóð og klár. Hún er,
öfugt við aðrar kvenpersónur myndarinn-
ar, frábitin kynlífi og er að mörgu leyti
afar stráksleg. Rétt eins og manndrápar-
inn er ekki fullkomlega karllegur er hún
ekki fullkomlega kvenleg. Staða hennar
sem fómarlamb er þó kvenlæg (feminine)
en hún breytist í lok myndarinnar í
karllægan (masculine) sigurvegara. Um
leið og ‘Final Girl’ kvengerir mann-
dráparann (gerir hann að fórnarlambi,
drepur hann eða geldir) karlgerir hún
sjálfa sig með sigri sínum.
Önnur tegund kvikmynda sem skil-
greind er í bókinni er hryllingsmynd af
dulrænum toga þar sem fórnarlambið,
sem oftast er ung kona, er haldin illum
anda og karlmaðurinn, sem oft er unnusti
fórnarlambsins, eða tengdur því á ein-
hvem hátt, neitar að trúa á yfirskilvitlega
hluti en leitar læknisfræðilegra eða sál-
fræðilegra skýringa á ástandi konunnar. I
þessum kvikmyndum er teflt saman and-
stæðunum ‘hvít vísindi’ sem karlmaður-
inn (karlmennskan) er fulltrúi fyrir og
‘svartagaldri’ sem konan (kvenleikinn) er
fulltrúi fyrir. Clover bendir á að þessar
myndir séu í raun og vem ekki um konu
sem haldin er illum anda, heldur um karl-
mann í tilvistarkreppu; um togstreitu milli
hins karllæga og hins kvenlæga í honum.
Til þess að jafnvægi náist þarf karlmaður-
inn að viðurkenna tilveru hins yfirskilvit-
lega; hann þarf að ‘opna sig’ og ‘hleypa
hinu yfirskilvitlega inn’. Undir yfirboð-
inu skín í erótískar lýsingar sem beinast
annars vegar að kvenlíkamanum og hins
vegar að samförum samkynhneigðra karl-
manna. I lok myndarinnar hefur konan
hreinsast af hinum illa anda og er orðin sú