Íslendingur - 14.10.1932, Page 1

XVIII. árgangur
Akureyri, 14. okt. 1932.
41. tölubl.
Brynjan—
sem ekki var til.
i.
Menn eru efalaust eklci búnir að
gleyma því, að þegar »Framsóknar*-
stjórnin settist að völdum fyrir lið-
ugum 5 árum síðan, þá taldi hún
viðreisn fjárhagsins aðal-viðfangs-
efni sitt á komandi árum. — Lýs-
ing »Framsóknar«-foringjanna af
fjárhagnum þá var næsta ófögur. —
Skattaþunganum sem hvíidi á at-
vinnuvegunum var lýst sem dráps-
klyfjum — og hátíðleg ioforð gefin
um að Iétta á þeim, svo bærilegar
yrðu. —
»Framsóknar«stjórninni féllu í
skaut þau mestu góðæri, sem kom-
ið hafa yfir þetta land. — Féð
streymdi í miljónurn inn í ríkissjóð-
inn, fram yfir það sem áætlað var,
oá öll skilyrði því fyrir hendi að
uppfylla loforðin, sem gefin voru,
er ríkisstjórnin settist að völdum.
Og Tryggvi Þórhallsson flutti þjóð-
inni þann fagnaðarboðskap við síð-
ustu áramót, að nú væri hún íklædd
þeirri brynju sem allt þoli, svo vel
hafi »Framsóknarc-stjórnin rækt
skylduverk sín; svo vel og dyggi-
lega hafi hún uppfyllt loforð sín
við þjóðina.
Ósvífnari lýgi hefir aldrei verið
á borð borin fyrir hina íslenzku
þjóð. -
Á tímabilinu 1928 — 1931 hafði
stjórn Tryggva Þórhallssonar um
78 milj. kr. til ráðstöfunar — og
skyldi við galtómann ríkissjóðinn
er hún hrökklaðist frá völdum í
vor. — Um 30 milj. kr. hafði hún
haft til umráða umíram áætlun fjár-
laga: Tekjur umfram áætlun námu
nærfellt 16Va milj. kr. og lán voru
tekin fyrir rúma 1574 milj. kr. —
Öllu var eytt. — Árið 1930 námu
gjöldin 23,4 milj. kr., en voru á-
ætluð 11,9 miij. kr. Eru þetta lang-
hæstu gjöld sem nokkru sinni hafa
fallið á ríkissjóð. Hæst hafa þau
áður orðið árið 1929 um 17 milj.
kr., hjá sömu stjórn. Til saman-
burðar má geta þess, að gjöldin
1921, þegar dýrtíðin var sem mest,
voru um 12 milj. kr., og þá ætlaði
Tryggvi Þórhallsson, sem þá var
ritstjóri Tímans, að rifna af vand-
læt'ngasemi yfir eyðslunni. — Síðan
hefir dýrtíðin minkað stórkostlega
og samt eru gjöldin 1930 nærfellt
tvöfallt hærri en 1921. Er þetta
dágóð spegilmynd af búnaðarhátt-
um »Framsóknar«-stjórnarinnar.
Árið 1928 voru allar erlendar
skuldir ríkis, bæja, banka, stofnana
og verzlunarfyrirtækja rúmar 40
miljónir krðna. — Þegar stjórn
Tryggva Þórhallssonar fór frá, voru
þessar sömu skuldir orðnar 80 milj-;
höfðu tvöfaldast í stjórnartíð hennar.
Þannig hafði stjórnin efnt loforð
sín um »viðreisn fjárhagsins*.
II.
Skattabyrði atvinnuveganna er nú
þyngri en nokkru sinni áður. —
Loforðin um að létta hana hafa
einnig orðið alger svik hjá fyrv.
stjórn. Og aðstaða atvinnuveg-
anna til slíkrar skattgreiðslu er
hörmulegri en nokkru sinni áður.
— Á það hefir t. d. verið nýlega
bent, að útgerðarfélag, sem fyrir 8
árum skyldi greiða 5000 kr. í skatt,
þurfti þá 25 skpd. af stórfiski upp
í skattinn. Til greiðslu á sama
skatti nú þarf 70 skpd. af sams-
konar fiski. — Bóndi sém greiða
átti 500 kr. fyrir 8 árum síðan,
þurfti þá að láta af hendi 14-16
dilka upp í skattinn. En til að
greiða jafn há gjöld núna, þarf hann
65-70 dilka. — Annarsstaðar eru
hlutföllin svipuð. Alvinnuvegirnir
verða að svara margföldum upp-
hæðum, móts við það sem áður
var, miðað við verð framleiðsluvör-
unnar..
Viðhorfið eftir stjórnarlimabil
þeirra Tryggva og Jónasar er þá
þannig: Oaltómur ríkissjóður, 40
miljóna króna skuldaaukrring við
erlenda lánardrottna og atvinnuveg-
irnir á heljarþröminni, þrautpfndir
af skattaálögum. — Slík varvarnai-
brynjan(!) sem stjórn þeirra Tryggva
og Jónasar gerði þjóðinni upp úr
góðærisárunum.
Samsteypustjórnin hefir það
vandasama hlutverk með höndum
að ráða bót á því hörmungarástandi
sem eyðslusemi og fyrirhyggjuleysi
fyrv. stjórnar hefir steypt landinu í.
— Á þeim fjórum mánuðum sem
samsteypustjórnin hefir farið með
völdin í landinu, hefir hún á ýms-
an hátt reynt að stöðva eyðsluna
— en það þarf meira ef duga skal.
Það verður Iíka að létta á byrðun
um sem á atvinnuvegunum hvíla,
ef þjóðin á að geta rétt við.
Ásmundur Gíslason,
— prófastur á Hálsi —
sextugur.
Sæti á sextugsleiti
sómir vel kennidómi,
Aftans Ijóma-leiftur
loga frá Elivogum.
Náttmál engum ótta
— aldur þroskar mann — valda,
þeitn er horfir til himins,
hugsjón fús að duga.
G F.
Skipstrand.
Aðfaranótt 7. fr. m. strandaði færeyski
kiítterinn Hafsteinn frá Trangisvaag á
Orenjanesboga, norðan við Langanes. —
Mannbjörg varð, en skipið talið ónýtt. —
Skipið var á dragnótaveiði og var á leið
frá Gunnólfsvík til Þórshafnar.
NYJÁ-BIO
Laugardags- og sunnudagskv. kl. 9.
Jenny Lind
— sænski næturgalinn. —
Söngmynd í 10 þáttum. Aðalhlutverkið leikur og syngur:
GRACE MOORE.
Myndin er lýsing á nokkrum þáttum úr lífi hinnar heimsfrægu
sænsku söugkonu, JENNY LIND. Gerist hún bæði í Svíþjóð og
Ameríku. GRACE MOORE, sem valin var úr mörgum beztu
söngkonum lieimsins til að syngja aðathlutverkið, er frægasta
söngkona Metropolitan-söngleikahússin (Operunnar) í New York.
— Syngur hún meöal annars í myndinni aríur ur »Norma«,
»Martha« og »Regimentets Datterc, en fyrir þau lilutverk hlaut
Jenny Lind mesta írægð. Myndin er hrífandi fögúr, og mun
söngurinn og hljómleikarnir undir henni verða öllum söngvinum
þessa bæjar ógleymanlegir.
Bætiefni.
Fyrirlestur haldinn í »íslenzku
vikunni« af Vald. Steffensen.
Af því að ég var beðinn að segja
nokkur orð á þessari samkomu og
í þessari fyrstu svonefndu »íslenzku
viku*, þá ætla ég að tata um bæti-
efni, og þá sérstaklega þau, sem
íslendingum getur orðið mikil tekju-
lind að framleiða. Ló vil ég geta
þeirra allra lítilsháttar. Aðalbætiefn-
in eru nefnd A, B, C, D og E; þar
af eru B og C vatnsleysanleg, A,
D og E fituleysanleg, Um þýðingu
hvers um sig verður getið, er ég
tala um hvert fyrir sig.
Á námsárum mínum var talið
nægilegt, að líkaminn fengi nóg af
eggjahvítu, kolvetnum og fituefni
með vatni og ólífrænum sellum. —
Síðari rannsóknir liafa leitt í Ijós,
að svo er eigi. —
Séu dýr fóðruð á þessum efnum,
algerlega hreinum, þá hætta þau
að vaxa, líkaminn rýrnar og þau
veslast upp og deyja eftir örfáar
vikur. Ef dýrunum í tima er gefið
almennt fóður, þá rétta þau við aft-
ur. 3?etta þýða menn á þá leið, að
í hinum almennu næringarefnum úr
dýra- og jurtaríkinu séu, auk efna
þeirra, er ég nú taldi, önnur áður
óþekkt efni, sem líkamanum eru
nauðsynleg til vaxtar og viðgangs.
Lessi efni hafa menn nefndt bæti-
efni (vitamin). En sem komið er
nafnið tómt, svo að segja, því menn
þekkja lítið sem ekkert efnasamsetn-
ing þeirra og enn minna á hvern
hátt þau verka. —
Þó má geta þess að Ottar Rygh
í Uppsölum þykist bafa fundið efna-
samband C bætiefnisins og Windaus
f Göttingen hefir náð hreinum bæti-
efnum B og D. Letta ei nýskeð
og jpkki ugglaust, enda skiptir það
litlu máli í þeim efnum, sem ég nú
er að tala um, og mun það sjást,
er ég hefi lokið máli mínu.
Fyrst ætla ég þá að tala um
bætiefnin B og C, síðan tek ég hin.
I. B bætiefni.
Beriberi bætiefni ' — eða líka
taugabætiefni — er eiginlega 2
efni, B1 og B2; eru þau nauðsynleg
æðri dýrum til vaxtar og viðgangs,
Líkl. líka lægri dyrum; svo er að
minnsta kosti um bananfluguna. —
Lessi 2 efni fylgjast venjulegast
að, og er að finna í húsdýrakjöti
og k.irtlum og allri jurtafæðu, mjólk
■og eggjum. Þau eru í ávöxtum,
fræi, blöðum, rótum. Tiltölulega lít-
ið í jarðeplum, en hefir þó mikla
þýðingu fyrir Norðurlönd, þar sem
jarðepli eru étin allan ársins hring.
Bl er mikið í kornhismi.
B1 mun fyrsta bætiefni, sem sett
var í samband við mannlegar sóttir,
og voru tildrögin þessi: Beriberi
kom upp í fangelsi á Java og veikt-
ust flestir. Aðalfæðan var hrísgrjón
afhýðuð. Hænsnin, sem leyfarnar
átu, fengu sama sjúkdóm, polyneur-
itis qallinarum. Hollendingurinn
Eijkman tók að gera tilraunir með
sjúkdóm þennan, og datt i hug að
gefa hænsnum hismi, og læknaði
þau. Lá var bæði orsök sjúkd. og
lækning við honum fundin, en það
hafði verið mönnum hulin ráðgáta.
Beriberi er lýst í gömlum, 4600 ára,
kínverskum ritum. Sjúkdómurinn
geysar sérstaklega í Suður.-Asíu, þar
sem mest er lifað á hrísgrjónum,
og í Japan, sérstaklega eftir að far-
ið var að afhýða hrísgrjónin, og öll
mölun varð fullkomnari.
Beriberi kemur og oft fyrir ú
skipum og er illkynjuð, og sérstakl,
eftir að hætt var að nota gróft
rjúgmjöl til brauðgerðar.
l