Vísbending - 13.06.2008, Blaðsíða 1

lagi. Af málaflokkum var aukning mest á
sviði menntamála eða um 32 milljarðar
á föstu verðlagi. Almennar tryggingar og
velferðarmál hækkuðu um 26 milljarða
og heilbrigðismál álíka mikið. Vægi
málaflokka breyttist hins vegar tiltölulega
lítið, þannig að erfitt er að benda á ein-
hvern einn þátt sem veldur aukningunni.
Þetta bendir til þess að aðhald hafi verið
almennt ekki verið nóg.
Nóg komið
Spyrna verður við þessari þróun með því
að draga markvist úr umsvifum ríkis og
sveitarfélaga. Ekki má hætta að einkavæða
fyrirtæki. Fyrirtæki í eigu hins opinbera
eiga ekki að keppa á almennum markaði
um hylli neytenda því þau þurfa ekki að
einblína á kostnaðinn í sama mæli og
einkaaðilar. Þau búa ekki við það frábæra
tæki (e. mechanism) sem gjaldþrot er, en
gjaldþrot sér til þess að fyrirtæki sem búa
við of háan kostnað, eru með lélega vöru
eða bjóða vöru sem neytendur þurfa ekki
13. júní 2008
21. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 2 4Fyrir um sautján árum komust til valda á Íslandi
menn sem vildu minnka
báknið.
Væri hægt að hugsa
sér það að sveitarfélög
væru í einkaeigu fé-
laga eða einstaklinga?
Þróunarhjálp er jafnan
umdeild. Er hún of mikil
eða of lítil? Verður hún
einhvern tíma næg?
Fyrir nokkrum árum kom
upp sú hugmynd að ein-
falda eignatengsl fyrir-
tækja og auka arðsemi.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
Báknið kyrrt
V í s b e n d i n g • 2 1 . t b l . 2 0 0 8 1
Þrýst á stjórnvöld
Aukningin stafar fyrst og fremst af því að
sérhagsmunahópar gera meiri og meiri
kröfur til ríkistjórnarinnar. Það mætir
alltaf andstöðu einhvers ef skera á niður
í ríkisútgjöldum, en mótmæli eru fátíðari
ef á að auka þau. Ef útgjöldin eru svo tekin
lið fyrir lið er það oft svo að tiltölulega fáir
njóta útgjaldanna meðan kostnaðinum er
skipt á alla landsmenn. Þeir sem fá ába-
tann að eiga því auðveldara með að samei-
nast sem sterkur þrýstihópur en þeir sem
þurfa að borga. Fyrir stjórnvöld er mjög
freistandi að láta undan þessum hópum
og uppskera velvild, sérstaklega þegar
viðbótartekjur eru jafnmiklar og undan-
farin ár. Kostnaðurinn er þó oft meiri en
ábatinn og því myndast svokallað allratap
þar sem þjóðin sem heild er verr sett en
áður.
Aðhaldsleysi
Frá 1998 til 2006 nam hækkun útgjalda
hins opinbera um 33,3% á föstu verð-
Útgjöld hins opinbera gefa góða vísbendingu um umsvif ríkis og sveitarfélaga. Gildir þá einu hvort
tekjurnar eru meiri en útgjöldin, eða rei-
kningurinn verður greiddur síðar. Hið
opinbera ráðstafar tekjum sínum í sam-
ræmi við pólitísk markmið en sjaldnast á
grundvelli hagkvæmissjónarmiða. Þetta
leiðir til óarðbærari fjárfestinga, minni
uppsöfnun fjármagns og minni hag-
kvæmni. Þar sem hagvöxtur ræðst að mikl-
um hluta af hagkvæmni þá verður hann
minni en ella. Kröfur um að bregðast verði
við ójöfnuði með meiri umsvifum hins
opinbera eiga ekki við rök að styðjast því
sýnt hefur verið fram á að umfang ríkisins
hefur lítil áhrif á jöfnuð. Á undanförnum
árum hafa stjórnvöld látið sem þau hafi
stefnt að minni umsvifum hins opinbera.
Sú stefna hefur hins vegar ekki gengið eftir
því opinber útgjöld eru nú 50% meiri en
árið 1998 mælt á föstu verðlagi og hátt
í þrisvar sinnum meiri en 1980 sem er
gríðarleg aukning.
Sem hlutfall af landsframleiðslu voru
þau 43,1% árið 2007 en voru aðeins
34,1% árið 1980. Aukning hefur að vísu
verið fremur lítil frá 1998 en þar sem þens-
la var mikil og landsframleiðsla jókst um
45% frá 1998 til ársins 2007 hefði verið
kjörið tækifæri að minnka umsvif ríkisins
sem hlutfall af landsframleiðslu, sérstak-
lega í ljósi gamalla einkunnarorða margar
þingmanna annars stjórnarflokksins um
„báknið burt“. Árið 2007 námu heildarút-
gjöld hins opinbera ríflega 55 milljörðum
eða um 1.750 þúsund á hvert mannsbarn
á Íslandi. Velkjast má í vafa um að skatt-
greiðendur meti það sem þeir fá frá ríkinu
jafn mikils og peningana sjálfra. Erum við
virkilega að fá þrisvar sinnum meira frá
hinu opinbera nú heldur en 1980?
framhald á bls. 2
Mynd 1: Úgjöld hins opinbera 1980-2007 á föstuverðlagi 2006.
Útgjöld hins opinbera hafa aukist mikið, bæði í krónum og sem hlutfall af lands-
framleiðslu. Heimild: Hagstofa Íslands.
Tekjur % af VLF
Gjöld % af VLF