Vísbending - 13.06.2008, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 2 1 . t b l . 2 0 0 8 3
Ætla má að árlega sé varið um 100 milljörðum Bandaríkja- dala til þróunaraðstoðar í heim-
inum. Helstu kannanir benda til þess að
lífskjör í þróunarlöndum séu betri fyrir
vikið. Að líkindum væri samt hægt að
ná enn meiri ávinningi fyrir þetta fé með
bættum vinnubrögðum. En samt þarf
miklu meira. Milljarður manna fær ekki
hreint vatn og 2,4 milljarðar manna hafa
ekki hreinlætisaðstöðu. Að jafnaði deyr
eitt barn úr malaríu á 30 sekúndna fresti.
Meðalævin í fátæku löndunum er að um
helmingi styttri en á Vesturlöndum. Þörf
er á tvennu í senn, auknum framlögum og
meiri skilvirkni.
Dæmi um mistök í þróunaraðstoð eru
mörg. Þau sanna ekki að þróunarsamvinna
almennt hafi ekki skilað árangri og
sýna má fram á margvíslegan ávinning í
baráttu við sjúkdóma, menntunarskort
og efnahagsóáran. Aðstoðin í nútímalegri
mynd hófst við lok síðari heimsstyrjaldar
og hefur þolað margar kollsteypur síðan.
Hún markaðist í fyrstu af kalda stríðinu
og endalokum nýlendustefnu. Inn í hana
blönduðust hugmyndafræðileg átök ríkis-
frumkvæðis og frjálshyggju. Rauði þráð-
urinn var samt allt til okkar daga hugmyndin
um vestræna nútímavæðingu og hagvöxt
með iðnaði, verslun og háu neyslustigi.
Uppgjör um markmið
og leiðir
Í upphafi 21. aldar má sjá teikn um tvenns
konar uppgjör.
Í fyrsta lagi við þróunarhugmyndina
sjálfa. Ef allir íbúar jarðar myndu ganga
á auðlindir jarðar af sama krafti og íbúar
ríku landanna jafngilti það því að mann-
fjöldi væri 70 milljarðar en ekki 6,5 mill-
jarðar. Ekki er hægt að svara svo mikilli
kröfuhörku um vatn, orku, ómengað
loft og mat. Hagvaxtarmódelið gengur
ekki upp án hugmyndarinnar um sjálf-
bæra þróun. Talið er að 10% hagvöxtur
Kína að meðaltali sé í raun neikvæður ef
mengun og auðlindarask er reikanð inn í
dæmið. Umræðan um loftslagsbreytingar
hefur knúið menn að þessari niðurstöðu,
þótt gjörðir séu ekki í samræmi við hana.
Ef spár um loftslagsbreytingar ganga eftir
verður Afríka fyrir mestum skakkaföl-
lum, en hefur lagt minnst til vandans. Í
fátækustu löndunum spyrja menn því
eðlilega: Eigum við nú að borga fyrir ó-
sjálfbært neyslufyllerí Vesturlanda? Það
þarf að endurskoða útgangspunktinn um
endalausan hagvöxt.
Hitt uppgjörið felst í því að viður-
kenna mistök við þróunaraðstoð á liðnum
áratugum. Alltof margir gera alltof margt
með alltof litlum peningum. Niðurstaðan
er því sú að helstu stórveldin (G8) lofa
að stórauka þróunarframlög. Þau ætla
að einfalda markmiðin (Þúsaldarmark-
miðin) og segjast vilja vinna betur með
þróunarríkjunum sjálfum að sveigjanlegra
og einfaldara módeli en áður tíðkaðist. Í
heiminum veita alls um 200 stofnanir
þróunaraðstoð, auk frjálsra félagasamtaka
sem spanna litrófið frá Rauða krossinum
til sértrúarsafnaða. Í sumum þróunar-
löndum starfa meira en 40 þróunarstofn-
anir, sem sýnir fargan sem fer ekki saman
við fjárskort. Fyrir mörgum áratugum
var því lofað á Allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna að framlög yrðu 0,7% af vergri
þjóðarframleiðslu iðnríkja. Árið 2005
voru þau að meðaltali 0,24% og einung-
is fimm ríki höfðu staðið við loforðið.
(Danmörk, Holland, Noregur, Svíþjóð og
Lúxemborg. Ísland hefur aukið sitt fram-
lag og stefnir í 0,35% árið 2009). Miðað
við framlög er 15 ára verkefnið sem kennt
er við Þúsaldarmarkmiðin (2000-2015)
nú 130 árum á eftir áætlun. Fátækasti
Þróunarsamvinna: Árangur og erfiði
hluti heims, Afríka sunnan Sahara, fær
nú minni aðstoð en fyrir 20 árum. Aukin
framlög og skilvirkni eru kall tímans.
Uppgangur og eftirseta
Síðustu 30 ár hafa orðið vatnaskil. Flest
ríki heims þokast áleiðis, sum taka risa-
stökk, önnur mjakast áfram hægt og bít-
andi. Jafnvel í fátækustu álfu heims,
Afríku, má sjá hagvöxt og framfarir
í lýðræðisátt hjá nær helmingi ríkja.
Þúsaldarmarkmið S.Þ. eru í raun of víð-
tæk. Aðgerðalistinn er í 400 til 500 liðum
og nær til ríkja þar sem um fimm mill-
jarðar manna búa. Hins vegar býr alls
um einn milljarður manna í þeim 30-40
ríkjum sem sitja föst á botninum. Flest
eru í Afríku. Færa má rök fyrir því að
beina eigi þróunaraðstoð til þessara landa
öðrum fremur. Þau eru oft landlukt og
bjargir bannaðar. Væringar og borgara-
stríð há sumum. Mörg búa við einhæft
hagkerfi þar sem renta af einni auðlind
skekkir efnahagsgrunninn. Víða er stjórn-
arfar lélegt. Þessi einkenni má finna í
mismunandi mæli í öllum ríkjunum sem
eftir sitja.
Í Malaví, þar sem undirritaður starfar
nú má sjá nokkur þessara einkenna:
Óþroskað lýðræði á réttri braut eftir langa
einræðisstjórn; landlukt ríki, sem torveldar
aðföng og verslun. Grannríki eru líka illa
stödd. Engin náttúruauðlind er ráðandi
sem er bæði blessun og böl. Fólksfjölgun
er gríðarleg. Sjálfsþurftarbændur sem eru
80% þjóðarinnar ná vart að brauðfæða
sig og ört gengur á landgæði. Meðalævi
er innan við 40 ár og langflestir hafa
minna en einn dal á dag til framfærslu.
Ekkert bendir til að svona land geti tekið
,,stökk framávið“ um langa hríð. Enda
er það efnahagslega ósjálfstætt. Framlög
gjafaríkja nema 66% af ríkisútgjöldum.
Sem betur fer er Malaví friðsamt land.
Ef þar væru gullnámur eða olíulindir
segir sagan okkur að líklega væri barist
um þær. Hætti aðstoð mun ríkið lenda í
miklu meiri hremmingum og hugsanlega
hungursneyð. Með aðstoð tekst að þokast
um hænufet í senn.
Um mörg eftirsetulandanna má segja
að þau hefðu aldrei orðið sjálfstæð eining
nema fyrir þau aumu örlög að verða til
framhald á bls. 4
Stefán Jón Hafstein
umdæmisstjóri Þróunarsam-
vinnustofnunar Íslands í Malaví.