Vísbending - 30.01.2009, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 5 . t b l . 2 0 0 9 3
Helsti ávinningur af myntráði er aukinn
stöðugleiki. Fyrirtæki geta fjármagnað sig og
farið í langtímaverkefni, án þess að þurfa að
hafa áhyggjur af gengisbreytingum. Einnig
munu vextir laga sig að vaxtastigi í því landi
sem gengið er fest við. Væru vextir hærri
myndi fjármagn flæða inn þar til aukið
framboð lækkaði vextina; væru þeir lægri
myndi fjármagn flæða úr landinu þar til
minna framboð hækkaði vextina. Myntráð
getur líka hjálpað til í baráttunni við háa
verðbólgu.
Með myntráði tapar þjóðin sjálfstæðri
peningastefnu. Ríkisstjórnin gæti ekki
prentað peninga og yrði því að afla tekna
með sköttum eða lántöku til þess að
mæta útgjöldum. Enginn lánveitandi væri
til þrautavara. Ríkið gæti ekki bjargað
bönkunum ef þeir lentu í vandræðum
með lausafé og komið þannig í veg fyrir
keðjuverkandi áhrif sem fall þeirra hefði á
hagkerfið í heild. Þegar gengið er ekki lengur
fljótandi getur það ekki komið jafnvægi á
þjóðarbúskapinn. Íslendingar þyrftu því að
finna aðrar leiðir til þess að ná slíku jafnvægi
eins og komið verður að hér á eftir.
Einhliða upptaka annars
gjaldmiðils
Einhliða upptaka evru hefur verið mikið
til umræðu. Slíkt fyrirkomulag er mjög
einfalt í framkvæmd og hefur þann kost
fram yfir myntráð að mjög erfitt er að fara
til baka í gamla gjaldmiðilinn. Í Ekvador var
gjaldmiðlinum skipt út fyrir dollar á einni
nóttu árið 2000. Verðbólga hafði verið mjög
há, gengið fór hríðlækkandi og erlendar
skuldir ríkisins voru afar miklar. Alonso
Perez, efnahagsráðgjafi forseta Ekvadors,
kvað reynslu landsins af dollaravæðingunni
mjög jákvæða. Bandarísk yfirvöld hefðu
að vísu ekki verið mjög sátt þegar þau lásu
um hana í blöðunum en gátu samt lítið
við henni gert. Fjárfestar, bæði innlendir
og erlendir, tóku aðgerðunum hins vegar
mjög vel. Verðbólga dvínaði hratt og varð
svipuð og í Bandaríkjunum. Erlendir aðilar
hófu fjárfestingar í landinu. Skuldir ríkisins
minnkuðu, en skuldir einkageirans jukust,
m.a. vegna betra aðgengis að fjármagni en
áður.
Fólk fór að treysta bönkunum aftur
og leggja fé inn í þá, þrátt fyrir að engin
ábyrgð væri á innlánum. Perez taldi einnig
að skortur á lánveitanda til þrautavara hefði
í raun reynst dulbúin blessun. Bankarnir
tóku sjálfir höndum saman og stofnuðu
sameiginlegan sjóð sem kom í stað slíks
lánveitanda. Erlend lán sem bönkunum
buðust voru minni en áður og á hærri
vöxtum en ella. Fyrir vikið voru bankarnir
áhættufælnari og sluppu því að miklu leyti
við þau vandamál sem bankar víða um lönd
kljást nú við.
Einhliða upptaka evru er þó tæpast
raunhæfur kostur. Í fyrsta lagi yrði slík aðgerð
harla óvinsæl innan Evrópusambandsins
og gæti staðið í vegi fyrir annars konar
samstarfi við það í framtíðinni. Í öðru lagi
myndi þörf á gjaldeyrisvarasjóði aukast en
ekki minnka, því möguleiki væri á að allar
evrurnar myndu flýja úr landi. Það er því
ekki víst að trú á íslenskt hagkerfi ykist eða
að vaxtastig lækkaði og yrði í samræmi við
það sem gengur og gerist á evrusvæðinu. Í
raun er þessi kostur nánast útilokaður fyrir
Íslendinga.
Myntbandalag
Að taka upp mynt í samráði við aðra, svo
sem evru í gegnum Evrópusambandið,
hefur alla kosti myntráðs og einhliða
upptöku evru. Að auki fengju Íslendingar
Seðlabanka Evrópu sem bakhjarl fyrir
fjármálakerfi sitt. Hann væri mun öflugri
lánveitandi til þrautavara en Seðlabanki
Íslands, þar sem að hann getur veitt lán í
stærri og skiptanlegri mynt. Trúverðugleiki
ykist líklega um leið og þjóðin tilkynnti
að stefnan hefði verið tekin á evruna með
inngöngu í Evrópusambandið.
Þar sem Íslendingar myndu missa
sveigjanleika í gegnum gengið, þyrfti
þjóðarbúskapurinn að ná jafnvægi með
öðrum hætti. Annað hvort þurfa nafnlaun
að vera sveigjanleg eða vinnuafl færanlegt á
milli landa. Ef hvorugt er raunin er hætta á
langtíma atvinnuleysi. Segjum að á Íslandi
sé þensla með tilheyrandi launahækkunum
og verðbólgu en ekki annarsstaðar á
evrusvæðinu. Að þensluskeiði loknu kæmi
samdráttur. Ef laun lækka ekki aftur verður
vinnuafl á Íslandi hlutfallslega dýrt miðað
við verð í Evrópulöndum. Eftirspurn eftir
vinnuafli verður því minni en framboð, að
minnsta kosti þangað til evrusvæðið er búið
að „ná okkur“ í verðlagi. Því verða laun á
Íslandi annað hvort að lækka þannig að
fyrirtækin séu tilbúin til þess að ráða fleira
fólk eða umfram vinnuafl verður að flytja
sig til þeirra svæða þar sem er skortur á
vinnuafli. Þetta gerist einnig ef tekið er upp
myntráð og evra tekin upp einhliða.
Hvaða leið ber að fara fer mikið eftir
aðlögunarhæfni íslenska hagkerfisins, t. d.
í vinnumálalöggjöf, atvinnuleysisbótum,
afstöðu stéttarfélaga o. s. frv.. Að taka upp
evru er þó engin töfralausn og krefst þess að
meira aðhalds sé gætt í ríkisfjármálum en
verið hefur. Þá er ótalið að Íslendingar þurfa
fyrst að ganga í Evrópusambandið með
tilheyrandi kostum og göllum. Slík innganga
er að miklu leyti pólitísk spurning.
Gengisfyrirkomulag
annarsstaðar
Eins og sjá má í töflu er gengisfyrirkomulag
landa mjög ólíkt. Þetta gefur til kynna að
ekki ríki einhugur um hvaða fyrirkomulag
sé best. Einnig má vera að mismunandi
gengisfyrirkomulag henti ríkjum misvel.
Ekkert fyrirkomulag (nema þá hugsanlega
lokað hagkerfi) kemur í veg fyrir kreppur og
í raun krefjast þau þess öll að fjármálastefnan
sé í lagi. Hins vegar er auðvelt að færa rök
fyrir því að erfitt sé að halda stöðugleika
í litlu opnu hagkerfi eins og Íslandi með
fljótandi gengi. Evran myndi stuðla að
stöðugleika á hér á landi í bráð og í lengd.
Þó þurfa menn að hafa í huga hvaða áhrif
slíkt hefði á sveigjanleika hagkerfisins við
breyttar aðstæður.
Kári S Friðriksson
umfram vinnuafl ver!ur a! flytja sig til "eirra svæ!a "ar sem er skortur á vinnuafli. #etta gerist
einnig ef teki! er upp myntrá! og evra tekin upp einhli!a.
Hva!a lei! ber a! fara fer miki! eftir innvi!um íslenska hagkerfisins, t.d. vinnumálalöggjöf,
atvinnuleysisbótum, stéttarfélögum o.s.frv.. A! taka upp evru er "ó engin töfralausn og krefst
"ess a! meira a!halds sé gætt í ríkisfjármálum en veri! hefur. #á er ótali! a! Íslendingar "urfa
fyrst a! ganga í Evrópusambandi! me! tilheyrandi kostum og göllum. Innganga er a! miklu leyti
pólitísk spurning.
Gengisfyrirkomulag annarssta!ar
Eins og sjá má í töflu 1 er gengisfyrirkomulag landa mjög ólíkt. #etta gefur til kynna a! ekki ríkir
einhugur um hva!a fyrirkomulag sé best. Einnig má vera a! mismunandi gengisfyrirkomulag henti
ríkjum. Ekkert fyrirkomulag (nema "á hugsanlega loka! hagkerfi) kemur í veg fyrir kreppur og í
raun krefjast "au öll a! fjármálastefnan sé í lagi. Hins vegar er hægt a! færa rök fyrir "ví a! erfit t
sé a! halda stö!ugleika í litlu opnu hagkerfi eins og Íslandi me! fljótandi gengi. Evran myndi
stu!la a! stö!ugleika á hér á landi í brá! og í lengd. #ó "urfa menn a! hafa í huga hva!a áhrif slíkt
hef!i á sveigjanleika hagkerfisins vi! breyttar a!stæ!ur.
Tafla 1: Gengisfyrirkomulag í heiminum (í rö! eftir hversu fljótandi gengi! er)
Gengisfyrirkomulag Fjöldi
Landa
Landi! hefur ekki peningalegt sjálfstæ!i 42
-Landi! notar eingöngu gjaldmi!il annars lands 9
-Sameiginlegar myntir, svo sem Myntbandalög 29
Myntrá! 7
Bundi! flot 5
Skri!gengi (e. crawling peg) 6
Skri!bönd (e. exhchange rate within crawling bands) 2
St$rt flot (reynt a! hafa áhrif á gengi! án "ess a! hafa markmi! í
huga
48
Hreint flot 36
Heimild: Al!jó"agjaldeyrissjó"urinn (IMF)

Kári S Fri"riksson
Tafla: Gengisfyrirkomulag í heiminum
(í röð eftir versu fljótandi gengið er)
Heimild: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (IMF).