Útvarpstíðindi - 12.12.1941, Blaðsíða 29

1 UH BÆKUR 1
wwwwwwwwwwwwww
Háskóli Islands: Saga og samtíð. Utg.
Isafoldarprentsmiðja.
Háskóli okkar fékk, eins og kunnugt er, ný
vegleg húsakynni síðastliðið sumar. Síðan hefur
hann látið þess sjást ýmisleg merki, að hann
hefði hug á að réttast úr þeim kútnum, sem
hann komst í, er hann var kjallarabúi í Alþing-
ishúsinu. Ein þau merki eru það, að stofnað
var til fyrirlestrahalds fyrir almenning í hinum
veglega hátíðasal skólans.
Erindi þessi voru prýðilega sótt. Sá er þetta
ritar minnist þess, að hann hugðist sækja tvö
þeirra, og komst með naumindum inn í fyrir-
Icstrasalinn öðru sinni, en í hitt skiptið varð hann
frá að hverfa sökum þrengsla, og komst þá ekki
að helmingur þeirra, er hlýða vildu. Gekk jafn-
vel svo langt, að bægja átti fyrirlesaranum frá
að ganga í salinn, af því að fullt var fyrir.
Nú eru erindi þessi öll komin út í einni bók.
Hefur ísafoldarprentsmiðja séð um útgáfuna og
farizt það laglega, svo að bókin er hin eigu-
legasta.
Hér verður aðeins um tvö þessi erindi rætt
lítillega. Annað þeirra er erindi Magnúsar Jóns-
sonar um Guðmund góða. Þetta erindi hefur
tvo kosti góða. Það rekur betur en áður hefur
verið gert samband Guðmundar við samtíð hans
erlendis, og það ræðst á ýmsa þá hleypidóma,
sem verið hafa ráðandi um skoðanir manna á
Guðmundi. Þó er sumum hinum gömlu hleypi-
dómum um Guðmund enn á loft haldið þarna, að
því er virðist of lítið skoðað. Meðal annars er
því þarna enn haldið fram, að Guðmundur
hafi verið ófær til fjárræðis. En um slíkt er það
að segja, að þetta fékk hann aldrei að sýna eða
reyna, af því að svo varð, er fleiri eru dæmin til
um, að ,,þeir menn, er kusu hann — vildu svo
hriföa til sín völd hans og rétt“ — og þeir
gerðu það strax. Guðmundur Arason fékk aldrei
að ráða yfir Hólastað óskert heilt ár, hvað þá
lengur. Hér um bil alla sína búskapartíð er
hann hrakningsmaður á flóttaferli undan þeim
mönnum, er sömu sjónarmið höfðu og þeir, sem
síðan sátu að sögudómi yfir honum. En þeir, er
málstað hans tóku fyrir dómstóli sögunnar, gerðu
það flestir með þvílíkum öfgum, og eftir þeim
sjónarmiðum, að síðari tíma mönnum hcfur ekk-
ert þótt með þeirra orð gerandi.
Það eru hleypidómar, þegar sagt er um Guð-
mund og fylgismenn hans: ,,Hann verður smám
saman beinlínis að dulu í höndum misindis-
manna, þjófa og slæpingja, sem ekkert eiga skylt
við guðs ölmusur“. Það mun að vísu sannast, að
um Guðmund söfnuðust einkum þeir, er fyrr
höfðu barizt í lífinu, og væntu þar forystu, er
hann var. En að það hafi aðallega verið misind-
ismenn, þjófar og slæpingjar, er svona álíka satt,
og er foringjar hinna ..ábyrgu flokka“ dæma
,,utangarðsmennina“ svo nú á dögum. Og hafi
Guðmundur bugazt að þreki með árunum og orð-
ið að ,,dulu“, þá mun það mest hafa verið fyrir
harðleikni andstæðinga hans, samtíma ,,höfð-
inga þessa heims“. Annars er sá dómur um
Guðmund, að hann hafi orðið að ,,dulu“ helzti
hnrður. Mætti jafnvel heldur segja um hann líkt
og síðnr var sagt um Benedikt Sveinsson:
,,Fram til bana barðist hann.
Brjánn féll en hélt velli“.
Guðmundur Arason átti í lífinu einn and-
stæðing, er var honum samboðinn, en það var
fullkomlega andstæðingur hans. Hér er átt við
Kolbein Tumason. Hann sagði um Guðmund:
Ræður guðslaga greiðir
gehbjartur snöru hjarta,
hræðist himnaprýði
hann og vættki annað.
(Þ. e. hreinlyndur biskupinn á hugprútt hjarta.
Hann hræðist ekkert nema guð). — Þeim, sem
telja sig vilja sýna Guðmundi sannsýni og jafn-
vel miskunnsemi í dómum, ætti að vera óhætt
að dæma hann eigi öllu verr en þessi andstæð-
ingur hans.
Hitt erindið er um Gunnhildi konungamóður,
eftir Sigurð Nordal. Þar er svo sigrazt á gÖmlum
hleypidómum, að betur verður ekki gert. Og
vopnin á þá hleypidóma eru einmitt sótt til
þeirra, sem haldið höfðu hleypidómunum uppi.
Ritgerð þessi er afreksverk í íslenzkri ritskýringu.
Aðrar ritgerðir í bók þessarri eru:
Menning og siðgæði, eftir próf. Ágúst H
Bjarnason. Straumhvörf í fjármunaréttinum, eft-
ir próf. Ólaf Lárusson. Um verðmæti mannlegs
lífs, eftir próf. Ágúst H. Bjarnason. Áhrif
skammdegis á heilsuna, eftir próf. Níels Dungal.
Krabbamein, eftir próf. Guðmund Thoroddsen.
Hefndir, eftir próf. Ólaf Lárusson.
Arnór Sigurjónsson.
ÚTVARPSTÍÐINDI
I4|