Morgunblaðið - 06.03.2009, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. MARS 2009
Karlarnir í gufunni Það er mikill kraftur í borholunum á Reykjanesi. Gufan tekur stöðugt á sig nýjar myndir. Hér má sjá að þrír ófrýnilegir karlar hafa birst í gufunni.
RAX
Guðmundur Jónas Kristjánsson |
5. mars
Framsókn vinnur gegn
hagsmunum bænda
Í dag er ekki lengur mun-
ur á Framsókn og krötum
hvað varðar hagsmuna-
mál bænda. Báðir flokkar
vilja sækja um ESB-aðild í
algjörri andstöðu við ís-
lenzka bændur. Hver
hefði trúað því fyrr á árum að Framsókn
ætti eftir að gerast ESB-sinnaður krata-
flokkur með nánast alla bændastéttina á
móti sér? En Búnaðarþing 2009 leggst
eindregið gegn ESB-aðild, og hafnar að-
ildarviðræðum við sambandið. Í grein-
argerð frá þinginu kom fram að með að-
ild að ESB yrði íslenzkur landbúnaður
lagður í rúst. . . .
Meira: zumann.blog.is
Hjörtur J. Guðmundsson | 5. mars
Gas, gas, gas
Hugsanlega er ný gas-
deila í uppsiglingu á milli
Rússa og Úkraínumanna
sem aftur kann að bitna
enn eina ferðina á þeim
ríkjum Evrópusambands-
ins sem eru háð rúss-
nesku gasi, en gasleiðslurnar til sam-
bandsins liggja í gegnum Úkraínu.
Slíkar deilur hafa reglulega komið upp
á liðnum árum og oft orðið mjög harð-
ar og staðið um talsverða hríð. Evrópu-
sambandinu er fyrir vikið mjög í mun
að tryggja sér öruggari aðgangi að
gasi, og reyndar einnig olíu, sem aftur
skýrir að stóru leyti mikinn áhuga þess
á að fá Íslendinga og Norðmenn í sínar
raðir.
Meira: sveiflan.blog.is
Í FLJÓTU bragði
gætu menn talið að skip-
brot íslenska útrásaræv-
intýrisins væri ótengt
menntun og menningar-
málum. Svo er þó ekki.
Skipbrotið snýst um
hugmyndafræðilegt
gjaldþrot og ljóst er að
mikils endurmats er
þörf á öllum sviðum
samfélagsins.
Alræði peningahyggjunnar
Umræða um menntun á undan-
förnum árum og jafnvel áratugum
hefur þróast á sama hátt og önnur
umræða, hún hefur verið undirokuð
af alræði peningahyggjunnar og
tungutakið hefur verið
litað af þeim hugs-
unarhætti sem stjórn-
aði samfélaginu fyrir
hrunið. Reynt var að
láta sem menntun væri
fyrst og fremst „fjár-
festing“ og á köflum
„stóriðja“. Í skólunum
var framleiddur
„mannauður“ sem var
uppistaðan í öflugu
vinnuafli. Skólar sem
útskrifuðu marga
höfðu háa „fram-
leiðni“.
Fjármunir skipta vissulega máli í
lífinu og kannski aldrei eins og núna
þegar við eigum minna af þeim en við
höfum átt í lengri tíma. En þegar
samfélag fer að mæla allt eftir mæli-
stiku króna og aura er hætta á ferð.
Lífið er aldrei og hefur aldrei bara
verið viðskipti eða fjárfesting. Þegar
öllu er á botninn hvolft snýst þekk-
ingaröflun, þegar nemendur öðlast
örlítið betri skilning á lífi sínu og
hlutskipti, raunar um flest annað en
efnahagslega mælikvarða. Þegar
þeim er beitt þar sem þeir eiga ekki
við skekkir það sýn okkar á sam-
félagið og veldur því að annars konar
gildismat týnist eða glatast.
Skortur á gagnrýninni hugsun
Ástæður efnahagskreppunnar á
Íslandi og annars staðar á Vestur-
löndum má ekki síst rekja til hugs-
analeti, skorti á gagnrýninni hugsun.
Hluti af þeirri leti var innræting
efnahagslegrar heimssýnar þar sem
arðsemiskröfum var alls staðar
plantað niður, til að mynda í heil-
brigðiskerfinu og menntakerfinu.
Um hríð leit út fyrir að páfum þessa
kerfis væri í nöp við að manneskja
stæði úti í góðu
veðri og drægi að sér andrúms-
loftið. Það vantaði verðmiða á þá at-
höfn.
Styrkur íslenskra háskóla
En hvaða mælikvörðum viljum við
beita á skólastarf? Hér hefur nem-
endum fjölgað á háskólastigi sem er
jákvætt en þegar litið er yfir há-
skólastigið kemur samt í ljós að hin
mikla þensla hefur ekki endilega leitt
af sér jafn mikla fjölbreytni og ætla
mætti. Fjölgunin hefur verið bundin
við tilteknar námsgreinar. Mikil-
vægar námsgreinar hafa setið eftir
vegna þess að mælikvarðinn hefur
verið sá að nám sem aðeins fáir
sæktu „borgaði sig ekki“. Það á við
um ýmsar vísindagreinar þar sem Ís-
lendingar geta lagt mikið af mörkum,
til að mynda með okkar sérstöku
jarðsögu og miðaldamenningu.
Samstarf íslenskra háskóla hefur
aukist á undanförnum árum og það
má efla enn frekar, skólar gætu jafn-
vel skipt með sér verkum, og tryggt
þannig styrk og fjölbreytni íslenskr-
ar akademíu. Við eigum marga vís-
indamenn í fremstu röð sem við þurf-
um að standa saman um að styrkja.
Þar eiga gæði rannsóknanna að ráða
mestu.
Nýir mælikvarðar
Hleypa þarf fleiri mælikvörðum að
í menntamálum. Arðsemin getur
reynst hin mesta tálsýn, þegar spila-
borgirnar hrynja. Þekkingin sem
manneskjan hefur aflað sér með því
að láta reyna á heilann verður hins
vegar ekki svo auðveldlega tekin af
henni. Þar eru verðmætin sem við
þurfum að rækta og efla til fram-
tíðar. Raunveruleg verðmæti.
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur
» Fjármunir skipta
vissulega máli í líf-
inu. En þegar samfélag
fer að mæla allt eftir
mælistiku króna og aura
er hætta á ferð.
Katrín
Jakobsdóttir
Höfundur er menntamálaráðherra.
Nýir mælikvarðar
EITT helsta áhyggjuefni nú-
tímans er yfirvofandi skuldsetning
ríkisins og komandi kynslóða í kjöl-
far efnahagshrunsins. Bent hefur
verið á að sá skuldaklafi muni reyn-
ast komandi kynslóðum þungur
kross að bera. Verkefni stjórnmála-
manna nú er að tryggja að skaðinn
verði lágmarkaður.
Á köflum hefur verið erfitt að
henda reiður á umræðunni um yf-
irvofandi skuldir ríkissjóðs. Það er
einkum tvennt sem mér finnst þýð-
ingarmikið að benda á. Í fyrsta lagi,
að það er rétt sem bent hefur verið á, að verstu
spár gefa of dökka mynd af þeim vanda sem stefnir
í. Í öðru lagi, að nú ríður á að takmarka sem allra
mest þá skuldsetningu sem ríkissjóður gæti þurft
að sitja uppi með. Þetta er eitt mikilvægasta verk-
efnið sem stjórnvöld ættu að vera að sinna þessa
dagana.
Verstu spár sem ég hef séð um yfirvofandi
skuldir ríkisins hljóða upp á um 2.200 milljarða
króna. Mér sýnist að þeir sem settu fram slíkar
spár hljóti að hafa gleymt að gera greinarmun á
skuldunum sem kunna að falla á ríkissjóð og lán-
unum sem tekin verða til að greiða þessar skuldir.
Það er vitaskuld tvítalning að leggja þetta tvennt
saman. Ef milljón króna víxill fellur á ábyrgð-
armann og hann tekur milljón króna lán til að geta
borgað, þá skuldar hann auðvitað bara eina milljón
en ekki tvær milljónir.
Hver er skuldastaðan?
En hver er staðan? Skuldir ríkissjóðs um síðustu
áramót voru um 650 milljarðar króna. Í fjárlögum
er gert ráð fyrir um 150 milljarða halla, sem bætist
þá við skuldirnar. Ríkissjóður hefur gefið út
skuldabréf til að greiða Seðlabanka Íslands fyrir
skuldabréf bankanna. Útgáfan nam 270 milljörðum
en á móti er áætlað virði eignanna um 50 milljarðar
þannig að nettó vaxtaberandi skuld ríkissjóðs
eykst um 220 milljarða við þetta.
Ofangreint leiðir til þess að skuldir
ríkisins verði rétt um 1.000 milljarðar
króna í lok þessa árs, eða um það bil
70-80% af landsframleiðslu. Það er
ekki lítið en þó ekki meira en svo að
það er nálægt OECD meðaltalinu
eins og það var síðastliðið haust, áður
en bankar víða um heim tóku að
hrynja hver um annan þveran. Með-
altal OECD mun því væntanlega
hækka umtalsvert fram til ársloka.
Hér á hins vegar eftir að taka tillit
til tveggja þátta sem geta haft afger-
andi áhrif á skuldastöðu ríkisins: Ice-
save-skuldbindinganna alræmdu og
eiginfjárframlags ríkisins til bankanna þriggja sem
fóru í þrot í haust.
Icesave
Nýjustu fregnir af Icesave-innlánunum herma
að skuldbinding ríkisins vegna þeirra verði mun
minni en talið var í fyrstu. Skilanefnd Landsbank-
ans telur nú að fjárhæðin nemi 72 milljörðum
króna, sambærilegri fjárhæð söluandvirðis Land-
síma Íslands. Það er vissulega feiknamikið fé en þó
aðeins um 6% af landsframleiðslu og ætti því ekki
að gerbreyta framangreindri mynd. Þar að auki tel
ég að eitt mikilvægasta verkefni næstu rík-
isstjórnar verði að ná ásættanlegum samningum
við bresk yfirvöld um lúkningu þessa máls, þannig
að taki ríkissjóður yfirleitt á sig skuldbindingar
verði lánskjör með þeim hætti að lánin verði lítt
íþyngjandi. Íslensk stjórnvöld virðast hafa veitt
eitthvert viðnám við afarkostum, fyrst enn hefur
ekki verið samið um þessi mál. En það verður að
gera betur.
385 milljarða lán?
Síðast en ekki síst þarf að skoða hugsanlegt eig-
infjárframlag ríkisins til bankanna þriggja. Rætt
hefur verið um að það nemi 385 milljörðum króna,
sem ríkissjóður myndi þurfa að taka að láni. Það
samsvarar um 30% af landsframleiðslu. Slík lán-
taka myndi því setja ríkið í þá ógnvænlegu stöðu að
skulda meira en 100% af landsframleiðslu og vera
þar með í hópi allra skuldugustu OECD þjóða.
Það er að mínu viti alls ekki forsvaranlegt fyrir
ríkið að eyða slíkum fjárhæðum til þess að kaupa
þrjá banka úr þrotabúum gömlu bankanna. Mér er
kunnugt um að erlendir kröfuhafar hafi lýst yfir
áhuga á að eignast Kaupþing og Íslandsbanka, sem
myndi þýða að ríkissjóður þyrfti ekki að leggja
þeim til neitt eigið fé. Ég er eindregið hlynntur því
að sú leið verði skoðuð til hlítar, enda er ég ekki
talsmaður þess að ríkið eigi banka, hvað þá stofni
þá með óheyrilegum tilkostnaði. Sé ekki með sama
hætti áhugi á Landsbankanum ætti ríkið annað
hvort að kaupa minni hlut úr þrotabúi bankans
með minna eiginfjárframlagi en rætt hefur verið
um, eða hreinlega að bjóða hinum bönkunum
tveimur að kaupa innlenda starfsemi hans.
Afstaða mín
Afstaða mín gagnvart málefnum bankanna helg-
ast einkum af tvennu. Annars vegar er ég enn
þeirrar skoðunar, þrátt fyrir örlög bankanna, að
ríkið eigi ekki að stunda samkeppnisrekstur. Til
lengri tíma litið væri það skref úr öskunni í eldinn.
Hitt skiptir ekki síður máli, og um það held ég að
jafnvel hörðustu andstæðingar mínir í stjórn-
málum geti verið mér sammála, að ríkissjóður hef-
ur hreinlega ekki ráð á því að taka risavaxin lán til
þess að kaupa þrjá banka.
Þó skuldastaða ríkisins og kynslóða framtíð-
arinnar sé verulegt áhyggjuefni þá höfum við tæki-
færi til þess lágmarka skaðann. Þessi tækifæri er
nauðsynlegt að grípa.
Eftir Sigurð Kára Kristjánsson »… ríkissjóður hefur hreinlega
ekki ráð á því að taka risavax-
in lán til þess að kaupa þrjá
banka.
Sigurður Kári
Kristjánsson
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
Lágmörkum skaðann BLOG.IS