Morgunblaðið - 02.04.2009, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 2009
Reykjavík-urborg ogfleiri sveit-
arfélög eru nú á
fullri ferð að end-
urskoða fjárhags-
áætlanir sínar fyrir árið í ár og
hrinda ýmsum sparnaðar-
tillögum í framkvæmd.
Í Reykjavík hefur verið beitt
nýjum aðferðum, sem byggjast
meðal annars á víðtæku sam-
ráði við starfsmenn og að koma
í framkvæmd þeirra eigin til-
lögum um sparnað. Nið-
urstaðan er sú að hagrætt er
um 2,3 milljarða króna í rekstri
borgarinnar. Útsvar borgarbúa
verður ekki hækkað til að mæta
tekjutapi og útgjaldaauka.
Svipuð vinna er nú unnin víð-
ar; í bæjarstjórn Akureyrar er
t.d. rætt um að bæjar-
starfsmenn taki einn launa-
lausan frídag í mánuði þar sem
því verður komið við.
Enn bólar hins vegar ekkert
á tillögum ríkisstjórnarflokk-
anna um það hvernig megi
spara í rekstri ríkisins. Í Morg-
unblaðinu í fyrradag sagði
Steingrímur J. Sigfússon fjár-
málaráðherra að það yrði verk-
efni nýrrar ríkisstjórnar að út-
færa hvernig farið yrði í
sparnaðar- og aðhaldsaðgerðir
í ríkisfjármálum. Hann sagði
það gefa augaleið að grípa yrði
til umfangsmikilla aðgerða í
þeim efnum, en ríkisstjórnin
hefði ekki útfært þær.
Bjarni Benediktsson, for-
maður Sjálfstæðisflokksins,
sagði í Zetunni, umræðuþætti á
mbl.is á mánudag, að tekju-
tengja þyrfti bætur
almannatrygginga
í auknum mæli og
nefndi barnabæt-
urnar sem dæmi.
Um það sagði
Steingrímur: „Það er út af fyrir
sig athyglisvert að Sjálfstæð-
isflokkurinn er að sýna eitt-
hvað á spilin í þessum efnum.
Ekki veitir nú af, ef hann ætlar
að ná þessu fram að öllu leyti
með niðurskurði, og lokar al-
gjörlega á það að ná upp í gatið
með tekjuöflun.“
Er minni þörf á að núverandi
stjórnarflokkar sýni fram á
hvernig þeir hyggjast ná fram
sparnaði? Af hverju sýna þeir
ekki á spilin, einkum og sér í
lagi vegna þess að talsverðar
líkur virðast á því að þeir verði
áfram við völd eftir kosningar?
Eiga kjósendur ekki rétt á að
fá að vita, hvar þeir ætla að
spara í ríkisrekstrinum?
Kannski óttast stjórnar-
flokkarnir að gera sig óvinsæla
fyrir kosningar. En almenn-
ingur hefur án efa skilning á
ýmsum erfiðum ákvörðunum,
sem þarf að taka. Í Reykjavík
hefur t.d. verið ákveðið að taka
af eina kennslustund á dag,
sem yngstu bekkjunum í
grunnskólum var boðin um-
fram lagaskyldu. Það er sjálf-
sagt ekki vinsæl ákvörðun, en
foreldrar í Reykjavík (sem eru
líka skattgreiðendur í Reykja-
vík) munu vafalaust sýna henni
skilning.
Af hverju eru stjórnar-
flokkarnir svona hræddir við að
sýna á spilin sín?
Eiga kjósendur ekki
rétt á að vita hvar á
að spara?}
Á ekki að sýna á spilin?
Alþingi hefursamþykkt ný
lög, en markmið
þeirra er að setja
reglur um ábyrgðir
einstaklinga, draga úr vægi
ábyrgða og að stuðla að því að
lánveitingar verði miðaðar við
greiðslugetu lántaka og hans
eigin tryggingar.
Lögin byggjast öðrum þræði
á sjónarmiðum um neyt-
endavernd, auk kröfunnar um
vönduð vinnubrögð fjármála-
fyrirtækja. Fyrsti flutnings-
maður málsins á þingi, Lúðvík
Bergvinsson, sagði að ábyrgð-
arkerfið hér á landi hefði
örugglega grafið undan fag-
mennsku í bankakerfinu. Það
má til sanns vegar færa. Þess
eru áreiðanlega dæmi að bank-
ar hafi ekki farið eins varlega í
lánveitingum sínum og tilefni
var til, í fullvissu þess að
ábyrgðarmenn kæmu til skjal-
anna ef lántakandi gæti ekki
staðið í skilum. Bankarnir hafa
því getað gengið að því vísu að
fá lánin greidd til baka, þótt
forsendur lánveitingar hafi
e.t.v. verið hæpnar í upphafi.
Svo útbreitt var
þetta íslenska
ábyrgðarkerfi, að
árið 1996 voru 47%
allra Íslendinga yf-
ir 18 ára aldri í ábyrgð fyrir
fjárskuldbindingum þriðja að-
ila, eða um 90 þúsund manns.
Árið 2004 hafði fækkað í hópn-
um, í kjölfar breyttra reglna,
en þó voru enn 75 þúsund
manns í ábyrgðum fyrir aðra.
Ábyrgðarmenn eru óvíða
fleiri í lánakerfinu en hjá Lána-
sjóði íslenskra námsmanna.
Þar tekur fólk þó lán til að geta
stundað framhaldsnám, sem
verður grundvöllur að ævi-
starfi þess. Þar ætti að vera
hægur vandi að lántakendur
sjálfir beri ábyrgð, en for-
sendur náms séu ekki að for-
eldrar eða aðrir geti tekið þá
ábyrgð á sig. Það er rétt hjá
Lúðvíki Bergvinssyni að slíkt
gengur gegn hugmyndum um
jafnrétti til náms.
Íslendingar þurfa að byggja
bankakerfi sitt upp á nýjan
leik. Ný lög um ábyrgðarmenn
eru skref í átt að réttlátara og
faglegra bankakerfi.
Í átt að réttlátara og
faglegra bankakerfi}Ábyrgð á skuldum annarra
V
ið náðum þeim! Skál í boðinu!
Einhvern veginn svona gátu
lögreglu- og ráðamenn þjóð-
arinnar fagnað þegar tilkynnt var
í gær að enn ein kannabisverk-
smiðjan hefði verið stöðvuð í Hafnarfirði. Áður
hafði dómsmálaráðherra farið í vettvangsferð í
eina verksmiðjuna til að sjá hvernig þetta allt
saman færi fram. Lögreglunni er hrósað fyrir
vel unnin störf og fjölmiðlar landsins keppast
við að flytja fréttir af magninu sem hefði getað
komist í umferð og hvað götuverðið væri.
Stöldrum samt aðeins við. Hver er tvískinn-
ungurinn í þessari frásögn? Jú, á meðan
stjórnvöld fagna því að framleiðendur marí-
júana eru stöðvaðir bera þau ábyrgð á um-
fangsmestu vímuefnasölu landsins. Ríkið hef-
ur einkarétt á sölu áfengis, sem veldur meiri skaða í
íslensku samfélagi en öll önnur vímuefnanotkun til sam-
ans. Ofbeldi, akstur undir áhrifum, slys á fólki og óspektir
á almannafæri tengjast aðallega notkun þessa vímuefnis.
Samt er lítill vilji til að banna áfengi þótt það vissulega hafi
verið reynt. Við vitun nefnilega að þorri fólks kann að nota
það án þess að valda sjálfu sér eða öðrum skaða.
Vímuefni hafa á einhvern hátt fylgt manninum frá örófi
alda. Þetta er ekkert dæmi um hnignun vestræns sam-
félags. Kannski hafa vandamálin þó aukist. Það hefur
gerst þrátt fyrir stríð stjórnvalda víðs vegar um heim
gegn framleiðendum, smyglurum og dópsölum. Þessi bar-
átta hefur kostað skattgreiðendur stjarnfræðilegar upp-
hæðir og árangurinn er lítill sem enginn.
Neysla vímuefna minnkar lítið þrátt fyrir herta
löggjöf og aukið eftirlit.
Sumir eru fastir í því að þetta sé spurning
um siðferði; að við samþykkjum ekki notkun
þessara efna. Þau séu skaðleg. Ef fólk ætlar að
vera sjálfu sér samkvæmt á það þá líka að ná
yfir notkun áfengis. Það er ekkert siðferðislega
réttara að leyfa vímuefnið áfengi, sem margir
ánetjast, en banna kannabis. Það gengur ein-
faldlega ekki upp.
Markmið flestra er auðvitað að minnka skað-
ann sem notkun þessara efna veldur. Þeir sem
styðja lögleiðingu kannabis og annarra vímu-
efna eru ekki að hvetja til notkunar þeirra. Þeir
eru að benda á að núverandi leið hefur lítinn ár-
angur borið. Fíklar eru jafnvel frekar flokkaðir
með glæpamönnum en sjúklingum. Harðari refsingar ýta
undir aukið ofbeldi.
Bannið gagnast glæpamönnunum best, sem beita
venjulegt fólk hrottaskap og ógnunum.
Ungt fólk er ekki fífl. Forvarnir gegn notkun vímuefna
verður að byggja á rökum en ekki innantómum áróðri.
Það þýðir ekki fyrir foreldra að segja vímuefni drepa en fá
sér síðan í glas hverja helgi. Það sjá allir í gegnum slíkan
málflutning og þá ná aðrar skynsamlegar ábendingar um
skaðsemi vímuefna verr til unga fólksins.
Mér er sagt að maríjúana sé samkvæmt rannsóknum
ekki skaðmeira en áfengi. Ætti dómsmálaráðherra ekki
bara að setja reglugerð um þessa sprotastarfsemi?
Björgvin
Guðmundsson
Pistill
Umsvifamikill vímuefnasali
Eftir Magnús Halldórsson
magnush@mbl.is
E
itt af vandamálum
Landsvirkjunar í
heimskreppunni er bág
staða lánveitenda fyr-
irtækisins. Þar eru
stærstir heimsþekktir bankar, þar á
meðal breski bankinn Barclays, hinn
japanski Sumitomo, SEB frá Svíþjóð,
hinn þýski Deutsche Bank, banda-
rísku bankarnir JP Morgan og Citi-
bank, og svo hinn franski Societe
General. Þeir eru allir laskaðir eftir
þær hremmingar sem einkennt hafa
fjármálamarkaði frá sumarmánuðum
2007, en þó helst frá því að lánamark-
aðir lögðust saman á heimsvísu eftir
gjaldþrot fjárfestingarbankans
Lehman Brothers, 15. september í
fyrra.
Sterk á hefðbundna kvarða
Lausafjárstaða Landsvirkjunar er
sterk í samanburði við önnur fyr-
irtæki á Íslandi. Fyrirtækið hefur að-
gang að lausafé til ársloka 2010, svo
framarlega sem það fer ekki út í nein-
ar framkvæmdir sem kalla á útgjöld.
Algeng viðmiðun í þessum efnum er
að fyrirtæki hafi trygga lausa-
fjárstöðu til sex mánaða.
En þrátt fyrir að lausafjárstaða
Landsvirkjunar sé sterk, á hefð-
bundna mælikvarða, blasa við vanda-
mál taki lánamarkaðir ekki að breyt-
ast á næstu mánuðum.
Staða lánveitenda fyrirtækisins
getur þar skipt töluvert miklu máli.
Þangað þarf fyrirtækið að sækja lán
til þess að geta staðið við skuldbind-
ingar sínar og starfað eftir áætlunum
fram í tímann.
Fyrrnefndir bankar hafa margir
hverjir þurft að reiða sig á beina hjálp
frá stjórnvöldum í löndum þar sem
þeir starfa, eða fengið nauðsynlega
aðstoð frá seðlabönkum.
Þetta hefur gert það að verkum að
bankar eru í slæmri stöðu til að lána. Í
raun má segja að margir bankar séu
enn að berjast fyrir lífi sínu.
Nokkuð er því í að þeir geti farið að
stunda eðlilega lánastarfsemi og sinnt
viðskiptavinum sínum, stórum sem
smáum, með hefðbundnum hætti. „Í
raun er vandamálið við hinn al-
þjóðalega efnahag nú um stundir ekki
það að bankar séu að taka of mikla
áhættu, heldur eru þeir þvert á móti
að taka of litla áhættu […] Banka og
aðrar fjármálastofnanir skortir bak-
land til að fá traust til að lána,“ sagði
Robert Peston, viðskiptaritstjóri
breska ríkisútvarpsins BBC, á blogg-
síðu sinni í gær. Forsvarsmenn
Landsvirkjunar hafa haldið góðu
sambandi við lánveitendur síðan
bankakerfið hér á landi hrundi og
lánshæfismat íslenska ríkisins, og þar
með Landsvirkjunar, var lækkað.
Meðal annars hafa starfsmenn fyr-
irtækisins fundað með fyrrnefndum
bönkum og rætt stöðuna, eins og áður
hefur komið fram í Morgunblaðinu.
Vísbendingar um fjármögn-
unarmöguleika Landsvirkjunar eins
og mál standa nú má meðal annars
ráða af álagi á skuldabréf fyrirtæk-
isins. Að sögn Agnars Tómasar Möll-
er, hjá GAM Management, hefur
vaxtaálagið farið vaxandi að und-
anförnu sem þýðir minnkandi tiltrú
markaðarins á fyrirtækinu. „Við höf-
um séð nokkurt framboð að und-
anförnu á skuldabréfum útgefnum af
Landsvirkjun í erlendri mynt og
vaxtaálag þeirra hefur farið vaxandi.
Í vikunni sáum við til að mynda bréf
með gjalddaga eftir 5 til 17 ár sem
voru með um 18 prósenta vaxtaálagi,
sem samsvarar því að hægt sé að
kaupa bréfið á 61 prósents afslætti
annars vegar og 88 prósenta hins
vegar vegar, miðað við höfuðstól bréf-
anna.“
Staða lánveitenda
getur ráðið úrslitum
Morgunblaðið/Golli
Landsvirkjun Helsta tekjulind Landsvirkjunar er sala á rafmagni til álvera.
Mikið verðfall á áli undanfarin misseri hefur bitnað á rekstrinum.
Vegna lækkandi álverðs í
heiminum undanfarin miss-
eri, um 70 prósent á sjö til
átta mánuðum, hafa tekjur
Landsvirkjunar af raforkusölu
til álvera minnkað. Orkusölu-
samningarnir eru tengdir
verði áls og því hefur breyting
á álverðinu bein áhrif á tekj-
urnar.
Þegar álverð fór sem hæst í
fyrra, upp í um 3.300 dollara
á tonnið, gerði fyrirtækið
framvirka samninga til að
tryggja fyrirtækið fyrir verð-
lækkun. Þessir samningar
draga úr áhrifum af verðlækk-
uninni. Þrátt fyrir það var tap
Landsvirkjunar í fyrra um 40
milljarðar, en stóran hluta
þess má þó rekja til gangvirð-
isbreytinga á innbyggðum af-
leiðum. Tapið virðist því
meira en það í raun er þar
sem afleiðurnar eru ekki inn-
leystar nema að hluta. Þá hef-
ur lágt vaxtastig bandaríska
seðlabankans einnig dregið
úr fjármagnskostnaði fyr-
irtækisins, en stýrivextir þar
eru nú 0,25 prósent. Til sam-
anburðar eru þeir 17 prósent
hér á landi en víðast hvar á
bilinu 0-4 prósent.
Tekjurnar minnka
Óskar Magnússon.
Ólafur Þ. Stephensen.
Útgefandi:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/