Saga - 1985, Qupperneq 242

240
GUÐRÚN ÁSA ■ HELGI • SVERRIR
Þingbúdir
Lögrétta og búðaskipan. Hér hefur verið greint frá þeirri áleitnu hugmynd
að lögréttu hafi verið valinn staður eftir áttum þannig að hún yrði á austur-
vesturás með Lögbergi. Önnur skyld hugmynd kemur fram í bókinni.
Höfundur ritar: „Svo sem Lögréttu sjálfri var skipt eftir áttum og fjórð-
ungum, svo er einnig líklegt að bdðum í þinghelginni hafi verið skipt
niður eftir áttum." (Bls. 39.) Höfundur telur að austur-vesturásinn hafi
legið um lögréttu og menn hafi skipað sér í sæti eftir fjórðungum enda hafi
skipting lands og þjóðar eftir fjórðungum verið mönnum rík í huga á
alþingi. Pannig hafi samfjórðungsmenn setið saman og skipað sér eftir
áttum, Austfirðingar hafi verið í austurhluta lögréttu, Sunnlendingar að
sunnanverðu osfrv. Um það mun þó allt ókunnugt hvernig þessu var
háttað á þjóðveldistíma; þó hefði höfundur getað bent á að lögréttu var
skipt í deildir eftir fjórðungum við val lögsögumanns." Petta segir samt
ekkert uin sætaskipan í lögréttu. Má vel hugsa sér að menn hafi valið sér
sæti með ýmsum hætti, td. eftir flokkadráttum. Hitt mun vera rétt, sem
höfundur miðar einkum við, að lögréttumenn að sunnan og austan hafa á
16. öld og síðar verið í lögréttu að sunnanverðu og hinir að norðanverðu.
Sést þetta á tveimur gömlum teikningum af lögréttu, sem höfundur birtir
í endurgerð og mun önnur (bls. 31) sýna hana eins og hún var fyrir 1594
en hin (bls. 35) skipanina eftir 1631.12 Fyrir 1594 var lögrétta hringlaga,
síðan ferhyrnd, en ekki fylgir sögunni hvort þeir sem voru að sunnan og
austan skiptu sér í tvo hópa eftir áttum og með sama hætti hinir að norðan
og vestan á meðan lögrétta var hringlaga. Á seinni hluta 13. aldar varð
lögrétta dómstóll undir stjórn tveggja lögmanna og varð vafalítið nauð-
syn að dómarar (lögréttumenn) úr sama lögmannsdæmi sætu saman, þ.e-
að lögrétta væri tvískipt. En varla varð jafnframt nauðsyn að norðan- og
vestanmenn væru að norðan- og vestanverðu en hinir að sunnan- og aust-
anverðu og er etv. tilviljun að svo skyldi verða. Tvískipting lögréttu-
mannahópsins mun hafa orðið árið 1277 eða upp úr því þegar lögmenn
voru orðnir tveir og veit enginn hvort menn hafa þá miðað við Qórðunga-
skiptingu, sem kynni að hafa gilt í lögréttu áður, eða tekið upp skiptingu
í fyrsta sinn, tvískiptingu eftir embættum lögmanna.
Búðaskipan á miðöldum. Höfundur telur að áttaskipan sú sem hann þykist
viss um að hafi gilt í lögréttu á þjóðveldistíma „hafi verið mönnum rík i
huga á alþingi og sé raunar lykill til skilnings á mörgu því sem þar íór
11. Einar Arnórsson: Réttarsaga Alþingis [1937] (1945) (Saga alþingis I) 47.
12. Alþingisbækur íslands (1912-1914) 2; II (1915-1916) 364. Vísbendingar um aldur
sbr. MÞ 190-191 (1594) og Einar Arnórsson: Réttarsaga 128-29, 156 (1631).