Saga - 1997, Page 30
28
FRIÐRIK G. OLGEIRSSON
Á austurströnd Eyjafjarðar var lengst af töluverð þilskipaútgerð.
Þilskip voru gerð út frá Svalbarðseyri, Sigluvík, Höfðahverfi, Greni-
vík og Látrum. Hafnaraðstaða var hvergi fyrir hendi á þessum
stöðum en skilyrði til útræðis árabáta víða góð, einkum frá Greni-
vík og Svalbarðseyri. Um skeið var þilskipaútgerð með sérstaklega
miklum blóma í Grýtubakkahreppi. Þorkell Jóhannesson segir um
Grýtubakkahrepp á árum hákarlaútvegsins í bók sinni um Tryggva
Gunnarsson:
en kalla má að hér gerist þá ævintýraleg saga, svo að vafa-
samt er, hvort nokkurt byggðarlag á landinu hafi, er hér var
komið, reynt því lík viðbrigði í atvinnu- og starfslífi sínu, né
fengið hlutdeild í skjótfengnari og meiri fégróða.50
Hefði útgerðin vafalítið getað leitt af sér aukið þéttbýli á Grenivík
ef áframhaldið hefði orðið jákvætt. En eftir 1880 urðu ýmis áföll til
að eyða þilskipaútgerðinni á nokkrum árum: tveir skiptapar á tveim-
ur árum, missir forkólfa, dalandi bændaútgerð almennt, vetrar-
hörkur 1880-90 og fólksflutningar vestur um haf.51
Blómatími hákarlaveiðanna við Eyjafjörð var á árunum 1870-80
og þá gengu 35-40 skip þaðan til veiða. Um mitt það tímabil náði
bændaútgerðin hámarki. Eftir það fór útgerð þilskipanna að færast
smátt og smátt til Akureyrar í hendur verslananna. Ýmsir bændur
áttu þó enn um sinn hluti í skipunum en yfirburðir Akureyrar ollu
því að hentugast og ódýrast var að gera þau út þaðan. Síðustu ár
aldarinnar færðist útgerðin á færri hendur, til þeirra manna sem
kalla má stórútgerðarmenn, og bændur drógu sig endanlega í hlé
frá rekstri þilskipa. Árið 1870 áttu bændur 4/5 þilskipanna nyrðra
en verslanir og stórútgerðarmenn 1/5. Árið 1890 áttu bændur 1/5
en verslanir 4/5. Þessi tilfærsla verður ekki fyrr en eftir 1880, mest
eftir miðjan níunda áratuginn.52 Hnignun bændaútgerðarinnar staf-
aði m.a. af verðfalli afurða, bændur gátu ekki mætt slíkum áföll-
um. Verðfallið stafaði aðallega af auknu lýsisframboði frá Norð-
mönnum á áttunda áratugnum. Áfram var samt mikil eftirspurn
eftir íslensku lýsi.
Vegna verðfalls á lýsi fóru ýmsir þilskipaútvegsmenn að þreifa
fyrir sér með þorskveiðar á skipum sínum. Það höfðu Eyfirðingar
50 Þorkell Jóhannesson, Tryggvi Gunnarsson 1, bls. 182-83.
51 Arnór Sigurjónsson, Einars saga Ásmundssonar 1, bls. 224-25.
52 Gils Guðmundsson, Skútuöldin 2, bls. 165.