Saga - 1997, Page 159

KYNJASÖGUR Á 19. OG 20. ÖLD?
157
þeim sem höfð voru fyrir börnum í bændasamfélaginu? Höfðu hin
b°rgaralegu öfl sem stöðugt sóttu í sig veðrið eftir því sem leið á
20. öldina erindi sem erfiði í tilraun sinni til að koma „skikkan" á
svipmót félagslegra tengsla á tímabilinu? Til að nálgast þessar spum-
þ>gar verður að beina athyglinni að menntun í landinu og þeim
reytingum sem urðu með nýju fræðslulögunum í upphafi aldar-
'rinar.35 Islensk börn sem ólust upp í þéttbýli í upphafi tuttugustu
aldar eru því sá hópur sem áhugaverðast er að athuga þegar meta
a breytingar sem riðu yfir þjóðfélagið með sókninni í þéttbýlið.
au eru líklegust til að hafa fengið áþreifanlegt tækifæri til að kom-
ast í snertingu við hinar nýju hugmyndir borgaralegrar hugsunar.
Áðeins 0,4 % landsmanna var í skólum árið 1874 en árið 1904 var
su tala komin upp í 9,3 %. Hér em þeir taldir sem nutu einhverrar
er>nslu heima fyrir hjá farkennumm sem fylgdu ákveðinni dag-
s ra við kennslu sína. Fjöldi nemenda fór úr 200 árið 1874 í 6200
ar'ð 1904.36 Mikil umskipti höfðu því orðið áður en fræðslulögin
§engu í gildi. Benda má á að aðstæður til skólahalds voru mjög
gbornar víða á landinu þar sem það fór fram í heimahúsum eða
1 afar ófullkomnar aðstæður í sérstökum skólahúsum.37 Nem-
endafjöldinn fór síðan hægt og sígandi upp á við eftir því sem leið
f ('^'na og óhætt er að fullyrða að miklu fastari skorður hafi verið
°ninar á allt skólahald á þeim tíma.
aö eitt að hefja skólagöngu fól í sér miklar breytingar á högum
huers ernstaklings. Að vakna á morgnana og leggja upp með það í
ga að hefja daginn í skóla og dvelja þar einhvern tíma kallar
, , tratt: a a<~*ra lífsreynslu en þeir upplifðu sem höfðu aðeins notið
avistar í nokkrar vikur á allri ævinni. En þar með er ekki öll
eir)1- Nemendafjöldinn frá einum tíma til annars er aðeins
sk .Vlsbending um þær breytingar sem fylgdu lögunum um skóla-
j u. Það er nauðsynlegt að gera tilraun til að átta sig á heildar-
e angi þessara breytinga og hversu djúptækar þær voru fyrir
nstaklingana sem áttu hlut að máli, fjölskyldur þeirra og þjóðfé-
r*ðslulögin voru samþykkt á Alþingi árið 1907, en þau byggðu mikið til á
^nnsóknum Guðmundar Finnbogasonar og komu niðurstöðurnar út sérstak-
36 1 Styrslu um fræðslu barna og unglinga veturinn 1903-1904.
Elíasson, „Skólamál á íslandi 1874-1944", bls. 71-113. - Sjá einnig Ingólf
37 g.■'nEannesson, Menntakerfi imótun.
til dæmis samtímalýsingu á aðbúnaði við skólahald suður með sjó í grein
gmundar Sigurðssonar, „Um skóla á Suðurnesjum", bls. 87-98.