Saga - 1997, Side 172

170
SIGURÐUR GYLFI MAGNÚSSON
vinnumarkaðnum hvort sem þeim líkaði það betur eða verr. Vald
þeirra og ábyrgð varð lykillinn að velferð fjölskyldunnar. Sá verka-
hringur „sem þeim hafði verið innrættur" (mýtan um konur) átti ef
til vill við um yfirstéttarkonur sem bjuggu í þéttbýli og sveit á seinni
hluta nítjándu aldar en var framandi þeim alþýðukonum sem
gengu til allra tilfallandi starfa sem daglegt líf krafðist.
Konur í bændasamfélagi bjuggu við hróplegt óréttlæti laganna
sem takmarkaði nánast allt opinbert líf þeirra. Þetta óréttlæti kom
fram, eins og áður sagði, í pólitískri og fjárhagslegri stöðu kvenna í
samfélaginu, ásamt skorti á tækifærum til menntunar. í upphafi 20.
aldar varð breyting á formlegri stöðu kvenna í átt til meira réttlæt-
is. Þessa réttlætis naut einkum takmarkaður hópur kvenna úr milli-
og hástétt. Á sama tíma og formleg réttindi kvenna jukust varð
skipan kynhlutverka skarpari en áður. í vissum skilningi má því
segja að í þessu millibilsástandi, á fyrstu áratugum þessarar aldar,
hafi staða millistéttarkvenna verið afar óljós, sem fólst í þeirri stað-
reynd að þær nutu meiri formlegra réttinda en urðu um leið frekar
að taka tillit til hegðunarreglna sem öllum konum var ætlað að fara
eftir. Vægi mýtunnar hafði aukist.
Kynsystur þeirra úr röðum alþýðufólks gátu miklu síður nýtt sér
hið aukna formlega svigrúm sem konur fengu í upphafi 20. aldar
en hins vegar héldu þær áfram eins og konur í bændasamfélaginu
að gegna afgerandi hlutverki við framfærslu fjölskyldunnar. Síðar
meir sóttu alþýðukonur í auknum mæli inn á heimilin á svipaðan
hátt og millistéttarkonur höfðu gert áður en sú breyting varð vart
raunhæf fyrr en í fyrsta lagi á fjórða eða fimmta áratugi þessarar
aldar. Þá hafði atvinnuöryggið aukist til muna í landinu og hug-
myndir millistéttarinnar náð undirtökunum í þjóðfélaginu án þess
þó að ryðja gömlum gildum algjörlega úr vegi. Heimavinna kvenna
varð því nokkurs konar stöðutákn hjá alþýðufólki.58
Segja má að vandinn við greiningu Sigríðar Th. Erlendsdóttur sé
sá að hún setur allar konur á sama bás og gerir ekki nægilega skýr-
58 Hér er aðeins tæpt á mjög flóknu ferli sem lítið sem ekkert hefur verið kann-
að, þ.e. hvernig staða alþýðukvenna breyttist á tuttugustu öld þegar æ fleiri
tóku að laga sig að siðum og háttum millistéttarinnar. Athyglisverð er su
staðreynd að sá tími sem konur voru almennt heimavinnandi var mjög stutt-
ur hér á landi, aðeins nokkrir áratugir. Sjá Sigurð Gylfa Magnússon, Lífshxtlir
í Reykjavík.