Morgunblaðið - 11.12.2009, Blaðsíða 26

26 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 2009
ÞAÐ RÍKIR við-
kvæmt og vand-
meðfarið atvinnu-
ástand. Atvinnuleit
blasir við þúsundum
Íslendinga. Margir
hafa þurft að sætta sig
við störf sem þeim
hugnuðust ekki fyrir
rúmu ári síðan, launin
eru einnig ekki í sam-
ræmi við fyrri horfur.
Veruleiki atvinnuveganna er ger-
breyttur og róðurinn er fyrirtækjum
erfiður. Hver og einn þarf að rýna í
menntun og fyrri störf og bera þau
saman við það sem þeim stendur til
boða í dag. Niðurstaðan er oftar en
ekki sú að nauðsynlegt sé að endur-
skoða vonir og væntingar. Það getur
verið erfið reynsla og eftirsjá fylgir
því jafnan. En þetta er einnig tæki-
færi til þess að breikka vænting-
arrammann og rýmka fyrir öðrum
tækifærum. Til að mynda er nýsköp-
un og hönnunarvinna í hæstu hæð-
um í dag. Sjálfsbjargarviðleitnin
hefur aldrei verið meiri.
Svo eru það þeir sem ekki ætla að
feta nýsköpunar- og hönnunarveg-
inn heldur ganga nú á milli ráðning-
arþjónustna og reyna að „selja sig“
eftir bestu getu. Þetta er afskaplega
lýjandi og erfitt fyrir sálartetrið. Því
þetta höfnunarferli getur haft mikl-
ar og neikvæðar afleiðingar þar til
að takmarkinu er náð. Margir eru
um hituna, samkeppnin er mikil og
geta ólíklegustu atriði skilið á milli
ráðningar og höfnunar. Allt frá
fögru útliti til doktorsgráðu, frá
flottum skóm til þess að hafa komið
fram sjónvarpi um aldamótin. Allt
skiptir máli. Ráðningarferli getur
leitt til þess að um-
sækjendur upplifa það
að sá sem er ráðinn er
afar hæfur í starfið en
það kemur einnig fyrir
að það sætir furðu hver
að lokum hlýtur hið eft-
irsótta hnoss. Margar
spurningar um eigið
hæfi og annarra vakna
við slíka höfnun.
Að verða ekki valinn
er ósigur, líkt og börn-
in þá ráðum við yf-
irleitt illa við að tapa.
Ósigri fylgir gjarnan
reiði, sársauki og að lokum sátt.
Reiðin yfir því að þessi „fífl“ hafi
ekki ráðið réttu manneskjuna. Sárs-
aukinn yfir því að vera „ekki nógu
góður“, að hafa ekki valið „réttu leið-
ina“ fyrir nokkrum árum í starfs- og
menntavali. Þessar tilfinningar geta
magnast ef umsækjandi telur að
ekki hafi verið farið eftir faglegum
viðmiðum við ráðningar. Að lokum
sættir umsækjandi sig við að hafa
ekki fengið það starf sem hann sótt-
ist eftir og heldur á ný mið. En með
nýjum miðum fylgir því miður
stundum að umsækjandi hefur tapað
hluta af sjálfstrausti sínu. Hann
lækkar kröfurnar, gerir sér minni
væntingar og jafnvel í sumum til-
fellum hættir að leita að vinnu og
dregst að lokum inn í skel sína sem
fyllt er af atvinnuleysisbótum og
illsku út í kerfið. Þetta má alls ekki
gerast.
Ábyrgð atvinnumiðlana, fyr-
irtækja og stofnananna sem leita að-
starfsfólki er gríðarlega mikil þessa
dagana. Þau verða að notast við eins
fagleg viðmið og hægt er og gera sér
grein fyrir tilfinningum þeirra sem
sækja um vinnu. Vinaráðningar
verða aldrei alveg úr sögunni það er
veruleiki sem sjaldan má viðurkenna
opinberlega. Okkur hættir auðvitað
til að velja frekar þá sem við þekkj-
um til og jafnvel treystum heldur en
þeim sem við þekkjum bara á blaði.
Yfirvöld hafa gert sitthvað til að
draga úr neikvæðum afleiðingum at-
vinnuleitar- og leysis, en betur má ef
duga skal. Fréttir af niðurskurði, og
skattahækkunum draga hins vegar
ekki úr óttanum við framtíðina. Um-
hverfi fyrirtækja er afar erfitt og má
segja að mörg þeirra fremji krafta-
verk um hver mánaðamót ef miðað
er við það rót sem nú hefur ríkt í
rúmt ár. Yfirvofandi skattahækk-
anir á fyrirtæki hafa samlegðaráhrif
á starfsfólkið, því má ekki gleyma.
Umhverfi fyrirtækja og stofnanna
verður að vera á þann veg að það
leiti frekar eftir starfsfólki heldur en
að það neyðist til að setja tvöfalt
álag á starfsmenn sína sem hreyfa
engum mótmælum við vegna
hræðslunnar við atvinnuleysi.
En þeir sem eru í miðri atvinnu-
leit mega ekki gefast upp og taka
höfnun of nærri sér, því þetta er
ekkert (mjög) persónulegt. Um-
sækjendur verða að halda áfram leit
sinni og reyna að draga úr neikvæð-
um afleiðingar höfnunar. Það geta
þeir meðal annars gert með því að
taka mið af ótrúlega erfiðu umhverfi
sem fyrirtæki og stofnanir starfa við
og um leið gert kröfu á yfirvöld um
að sýna aðgát í aðgerðum sínum.
Atvinnuleitin og
atvinnuumhverfið
Eftir Karen
Elísabet
Halldórsdóttur
»Margir eru um hit-
una, samkeppnin er
mikil og geta ólíkleg-
ustu atriði skilið á milli
ráðningar og höfnunar.
Karen Elísabet
Halldórsdóttir
Höfundur er BA í sálfræði
og MS í mannauðsstjórnun.
STEINGRÍMUR J.
Sigfússon fjármála-
ráðherra var spurður
út í afgreiðslu Icesave-
málsins í kvöldfréttum
Sjónvarpsins 30. nóv-
ember: „Af hverju ligg-
ur ríkisstjórninni á að
ljúka málinu?“ Svar
hans var þetta: „Mats-
fyrirtækin bíða eftir því
að þessari óvissu verði
eytt og ég veit ekki
hvort það er orðið að markmiði að
sjálfu sér hjá stjórnarandstöðunni að
tryggja að ekki sé hægt að standa við
þessar dagsetningar eða að reyna að
tala Ísland niður í ruslflokk í láshæf-
ismati eða hvað mönnum gengur til.“
Nú er það svo að mat á lánshæfi
einstaklinga, fyrirtækja og þjóða
verður því verra sem þau skulda
meira og gætu átt erfiðara með að
standa í skilum. Svar fjármálaráð-
herra hljómar þannig sem öfugmæli.
Með því að undirgangast ábyrgð á
greiðslu vaxta og afborgana af hinu
svokallaða Icesave-láni er verið að
stefna lánakjörum þjóðarinnar í rusl-
flokk. Vaxtakjör Icesave-lánsins eru
þegar lýsandi um slakt lánshæfi Ís-
lands og kjörin eru umtalsvert verri
en sams konar sjóðir lánveitenda
njóta.
Annað atriði, sem hefur áhrif á
lánshæfi, er orðsporið, þ.e. hvernig
skuldari stendur í skilum. Ísland, sem
ríki, hefur ekki verið í vanskilum með
erlend lán sín. Icesave-lánið gæti
breytt því, enda kveða umsagnarað-
ilar eins og Hagfræðistofnun Háskóla
Íslands, fjármálaráðuneytið og Seðla-
banki Íslands ekki ákveðnar upp úr
um greiðslugetu Íslands en svo að
þeir telja einungis „að líklegast gæti
ríkissjóður staðið skil á lánasamning-
unum“ svo sem segir í athugasemd-
um með frumvarpi fjármálaráðherra
(bls. 15). Ríki getur glatað fullveldi
sínu ef það skuldsetur sig um megn.
Lögspekingar hafa vakið upp spurn-
ingar um hvort slík skuldsetning
standist ákvæði stjórnarskrárinnar.
Þá stendur eftir hvort Ísland
bregðist skuldbind-
ingum sínum með því
að ábyrgjast ekki lán til
þess að gera upp Ice-
save-skuldina. Lands-
bankinn var í eigu
einkaaðila og ríkið bar
ekki ábyrgð á starfsemi
hans og skuldbind-
ingum. Skuldbindingar
Tryggingarsjóðs inni-
stæðueigenda og fjár-
festa eru sömuleiðis
ekki á ábyrgð rík-
issjóðs. Sjóðurinn starfar á grund-
velli regluverks Evrópusambandsins
sem var ekki einungis gallað hér á
landi heldur einnig í löndum sam-
bandsins. Síðari frásagnir hafa sýnt
hversu mjög ráðamenn annarra
landa óttuðust að eigið bankakerfi
hryndi með skelfilegum afleiðingum
fyrir rúmu ári. Ísland ber, eins og
þessi lönd, siðferðislega ábyrgð á því
að viðhalda að sínu leyti röð og reglu
á bankastarfsemi og verja trú inni-
stæðueigenda á bankakerfinu. Ice-
save-samningurinn er hins vegar um-
fram þær skyldur.
Engu að síður virðist vera meiri-
hluti fyrir því á Alþingi að gera þjóð-
ina ábyrga fyrir Icesave-láninu. Sú
niðurstaða kynni ekki að vera svo
slæm ef forseti Íslands synjaði lög-
unum staðfestingar þannig að þau
færu til þjóðaratkvæðis. Erlendis
tíðkast að leggja lántökur opinberra
aðila í dóm kjósenda. Þjóðaratkvæða-
greiðsla, þar sem lögunum væri hafn-
að, gæfi umheiminum skýr skilaboð
um alvöru málsins og sennilega eina
möguleikann á að semja um málið að
nýju af sanngirni.
Nei, er svarið
Eftir Árna Árnason
Árni Árnason
»Mat á lánshæfi þjóða
verður því verra
sem þær skulda meira.
Ríki getur glatað full-
veldi sínu ef það skuld-
setur sig um megn.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur.
Í AÐDRAGANDA
jólaföstu leitar margt á
hugann við lestur blaða
og hlustun hljóðvarps.
Aðeins skal hér á því
tæpt sem viðkemur
þeim málaflokki sem
undirritaður hefur
fylgst vel með allt frá
unglingsárum, mála-
flokki sem ætti að fá
vandaðri umfjöllun og
víðari en yfirleitt er.
Hér á ég við áfengismálin og þá vá
vímunnar sem af þessum vökva hlýst,
aðallega beint en óbeint einnig. Það er
ósjaldan sem menn guma af því í fjöl-
miðlum hversu öll meðferð áfengis
hafi stórbatnað og menningarnafnið
óspart notað af því tilefni. Þetta eru
fullyrðingar án innihalds, hvað þá rök-
stuðnings, og svo hlýðum við á eða les-
um um fjölmargar skelfilegar afleið-
ingar ölvunarástands: í ofbeldisverk-
um, í slysamálum, í nauðgunarmálum,
í umferðarslysum og svo mætti áfram
telja eða má minna enn einu sinni á of-
urásókn fólks í meðferðarúrræði, oft-
ast fólks í hreinni neyð. Allt þetta fer
framhjá þeim sem tala sem mest um
hina miklu menningu sem nú á að vera
svo ríkjandi. Um þetta lið mætti nota
þau fornfrægu orð: Vei yður sem fag-
urt mælið en flátt hyggið.
Ótrúlegar fregnir les maður um
það, að fjölmörgum foreldrum þyki
unglingadrykkja sjálfsögð, birgi jafn-
vel börn sín upp af áfengi. Og m.a.s.
rannsakendum þeim sem komast að
þessari válegu niðurstöðu verður
„fótaskortur“ á tungunni og tala um
menningu tengda þessu. Og maður
spyr sig í forundran: Geta þessar nið-
urstöður verið sannar? Við lesum um
það, að nú séu „blessun-
arlega“ á boðstólum 16
tegundir af svokölluðum
jólabjór og talið fagnað-
arefni að geta valið þann-
ig úr vökvun á jólunum.
Og við sem héldum að sú
tíð væri að mestu liðin, að
fólk vanhelgaði jólin, há-
tíð barnanna, með áfeng-
isneyzlu. En minnir okk-
ur á það viðhorf svo
hræðilega margra að
bjór sé eitt, áfengi annað.
Ég hlýddi eitt sinn dolfallinn á
móður sem lýsti því fjálglega, hvað
hún væri fegin því að sonur hennar
væri ekki í áfengisneyzlu, hann væri
bara í bjórnum. Af hreinni tilviljun
fregnaði ég svo næst af syninum í
áfengismeðferð, að vísu ótöldum bjór-
um seinna. En sem sé: Nú geta menn
fagnað sextán ráðum til vanhelgunar
á hátíð barnanna og gjöri aðrir betur
eða réttara sagt verr. Þegar við heyr-
um svo fregnir af sívaxandi vanda
eldra fólks vegna ofneyzlu til viðbótar
við allt annað þá spyr maður sig,
hvort ekki sé nú ráð að spyrna við fót-
um og snúa þróuninni við. En máske
er það til of mikils mælst að andæfa
þannig „menningunni“.
Að andæfa
Eftir Helga Seljan
Helgi Seljan
» Ótrúlegar fregnir les
maður um það, að
fjölmörgum foreldrum
þyki unglingadrykkja
sjálfsögð, birgi jafnvel
börn sín upp af áfengi.
Höfundur er form.
fjölmiðlanefndar IOGT.
– meira fyrir áskrifendur
Fáðu þér áskrift á
mbl.is/askriftPöntunartími auglýsinga er fyrir klukkan 16.00
föstudaginn 18. desember 2009.
Nánari upplýsingar veitir Katrín Theódórsdóttir
í síma 569 1105, kata@mbl.is
Í þessu blaði verða kynntir fullt af þeim mögu-
leikum sem í boði eru fyrir þá sem stefna á
heilsuátak og bættan lífstíl í byrjun ársins 2010.
Heilsa og
lífsstíll
Morgunblaðið gefur út
glæsilegt sérblað um
heilsu og lífstíl mánudaginn
4. janúar 2010.
Meðal efnis verður:
Hreyfing og líkamsrækt.
Hvað þarf að hafa í ræktina.
Vinsælar æfingar.
Heilsusamlegar uppskriftir.
Andleg vellíðan.
Bætt heilsa.
Ráð næringarráðgjafa.
Umfjöllun um fitness.
Jurtir og heilsa.
Hollir safar.
Ný og spennandi námskeið
á líkamsræktarstöðvum.
Skaðsemi reykinga.
Ásamt fullt af
fróðleiksmolum og
spennandi viðtölum.