Morgunblaðið - 29.01.2010, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 2010
Bein lína Einhver grallarinn hefur límt þennan miða á síma sem er um borð í TF-SIF, flugvél Landhelgisgæslunnar. Minnir á rauða síma í Ameríku sem gefa beint samband við forseta.
Árni Sæberg
HVERT stórmálið
tekur við af öðru
þessa dagana þar
sem þörf er á að ná
sáttum og einingu
um niðurstöður sem
allra fyrst. Í stjórn-
arsáttmála núverandi
stjórnarflokka er
boðuð breyting á lög-
um um stjórn fisk-
veiða með svokallaðri
fyrningarleið. Farin
var sú leið að sjávarútvegsráðherra
skipaði starfshóp hagsmunaaðila til
að reyna að ná sáttum um hinar
ýmsu breytingar sem hefur verið
kallað eftir í mörg ár af ýmsum í
þjóðfélaginu. Starfshópnum er ætl-
að að skilgreina helstu ágreinings-
efni sem fyrir hendi eru í löggjöfinni
og lýsa þeim, setja að því loknu
fram valkosti um leiðir til úrbóta,
þannig að greininni verði sköpuð
góð rekstrarskilyrði til langs tíma,
fiskveiðar verði stundaðar með
sjálfbærum hætti og sem víðtækust
sátt náist um fiskveiðistjórnunina
meðal þjóðarinnar. Göfugt markmið
að vinna að og ná sátt um. Frá því
að starfshópurinn hóf störf hefur lít-
ill tími gefist til vinnu í honum
vegna stöðugrar Icesave-umræðu á
þingi, auk þess sem fulltrúar Lands-
sambands íslenskra útvegsmanna,
LÍÚ, mættu ekki á fundi starfs-
hópsins vegna ótímabærra aðgerða
sjávarútvegsráðherra í stjórn fisk-
veiða að þeirra sögn. LÍÚ hefur auk
þess sett á oddinn að fyrirhuguð
fyrningarleið verði dregin til baka.
Persónulega get ég tekið undir með
útvegsmönnum um að á meðan
fyrningarleiðin er ekki útfærð að
neinu marki, þannig að hægt sé að
átta sig á framkvæmd hennar, þá
skapi hún óvissu. Það eina sem sett
hefur verið fram er að afskrifa skuli
úthlutaðar aflaheimildir um 5% á
ári næstu tuttugu árin en hins vegar
ekkert sagt til um hvernig fram-
kvæmdin verði endanlega útfærð.
Kalla verður eftir endanlegri út-
færslu á hinni svokölluðu fyrning-
arleið frá stjórnarflokkunum, til að
eyða óvissunni varðandi hana. Hún
getur svo komið inn sem ein af fjöl-
mörgum hugmyndum
sem starfshópurinn mun
fjalla um. LÍÚ verður
einnig að láta af hroka
varðandi eignarhald á
fiskinum í sjónum sem
einstaka útgerðarmenn
eru með mikla þrá-
hyggju um að sé þeirra
eign. Ákvörðun sjáv-
arútvegsráðherra að
gera ýmsar breytingar á
stjórn fiskveiða á meðan
nefndin starfar eru
mjög vanhugsaðar.
Aukning á veiðiheim-
ildum skötusels um 2000 tonn, sem
er um 80% aukning á útgefnum
veiðiheimildum samkvæmt vís-
indalegri ráðgjöf Hafrann-
sóknastofnunar, er alvarlegt mál
sem gæti haft mjög alvarlegar af-
leiðingar, vegna ímyndar okkar og
markaðsmála erlendis.
Hvalveiðarnar eru engin áhætta
miðað við afleiðingarnar sem þessi
ákvörðun getur haft. Hjá verslunum
og umhverfissamtökum erlendis er
mikilli athygli beint að því að fisk-
urinn sem þar er seldur sé úr sjálf-
bærum fiskistofnum samkvæmt vís-
indalegri ráðgjöf. Ef
umhverfissamtök færu að blása
þetta upp gæti það orðið okkur
mjög dýrkeypt. Öll vinna í markaðs-
setningu getur verið unnin fyrir
gýg, umhverfismerkingar eins og
hið nýja umhverfismerki Fiskifélags
Íslands, merki íslensks sjávar-
útvegs, um ábyrgar fiskveiðar geta
orðið marklausar. Merkið var þróað
til að styðja markaðsstarf íslenskra
sjávarafurða á erlendum mörk-
uðum. Hvar eru umhverfissinnarnir
núna þegar farið er svona mikið
fram úr ráðgjöf vísindamanna?
Mikilvægt er að átta sig á því í
upphafi, að það verður ekki skipt
um kerfi á einni nóttu. Vinda þarf
ofan af gamla kerfinu og hreinsa út
úr því allar gömlu syndirnar og
skuldirnar. Til að vel takist til verða
margir aðilar, sem hafa tjáð sig um
þessi mál, að átta sig á því að þetta
er ekki ótakmörkuð auðlind. Það
mun ekki verða hægt að gera öllum
til hæfis og það geta ekki allir feng-
ið aðgang að fiskimiðunum sem það
vilja. Þessa staðreynd verðum við
að fara að viðurkenna, vandamál
verða ekki leyst nema viðurkenna
vandann og horfa á staðreyndirnar.
Þar sem alltaf verður ósætti um
hverjir skuli hafa aflaheimildir er
það hinsvegar grundvallaratriði, til
að tryggja rekstrargrundvöll og ör-
yggi greinarinnar, að halda þeim
fyrirtækjum sem til eru í dag í
rekstri að stórum hluta, þar sem
kunnáttan og reynslan er til staðar
til að reka sjávarútvegsfyrirtæki.
Vegna breyttra atvinnuhátta
verður þjóðfélagið að aðlaga sig að
því að það er ekki grundvöllur til að
tryggja öllum sjávarplássum at-
vinnuuppbyggingu með arðbærum
sjávarútvegi með þeim veiðiheim-
ildum sem eru til skiptanna. Arð-
samur sjávarútvegur verður ekki
rekinn með strandveiðum á smábát-
um eða sem atvinnubótavinna. Að
mínu viti þarf stefnumótum í
byggðamálum að vera til hliðsjónar
og viðurkenning á því að við munum
ekki geta haldið öllum núverandi
byggðarlögum í byggð með sjávar-
útvegi sem á að skila arði.
Þetta er uppsafnaður áratuga-
vandi sem kjarklausir þingmenn
hafa ekki þorað að taka á. Þetta er
vandamál sem setur mikinn þrýst-
ing á fiskveiðistjórnunarkerfið, því
alltof margir vilja sneið af kökunni.
Fjölgun starfa næstu áratugi
verður ekki í sjávarútvegi, þau störf
verðum við að skapa í öðrum at-
vinnugreinum. Evrópusambandið er
einmitt búið að átta sig á því að ein
af ástæðum þess að fiskveiðistjórn-
unarkerfið og arðsemi sjávarútvegs
hjá þeim gengur ekki upp er að allt-
of margir og smáir aðilar koma að
því að nýta fiskveiðiheimildirnar.
Þeir ætla að viðurkenna vandann og
snúa sér að því að gera sjávarútveg-
inn arðbærari, setja peningana sem
fara í styrki til sjávarútvegsins til
að byggja upp atvinnutækifæri í
öðrum atvinnugreinum fyrir þá sem
starfa í sjávarútvegi á framfæri
styrkja.
Hvaða aðferðafræði á að nota til
þess að nýir aðilar komist inn í
greinina, því er ekki einfalt að
svara. Ein af þeim hugmyndum sem
ég hef heyrt, og er ekkert vitlausari
en aðrar, er að ákveðinn hluti veiði-
heimilda sem aftur lenda hjá ríkinu
verði einfaldlega dreginn úr potti.
Þeir sem áhuga hafa á að fara í út-
gerð geti keypt sér aðgang og verið
með þegar dregið yrði úr umsókn-
um. Það yrði allavega engin pólitísk
spilling við þá úthlutun.
Sú niðurstaða sem þarf að koma
út úr vinnu starfshópsins þarf að
vera einfalt stjórnkerfi fiskveiða
sem tryggir það að handhafar af-
notaréttarins geti ekki veðsett það
sem þeir eiga ekki og auðvitað á
þannig að vera um allar auðlindir
þjóðarinnar. Tryggja þarf einnig að
ráðherra geti ekki framkvæmt mikl-
ar einhliða breytingar á stjórn fisk-
veiða í atkvæðaveiðum.
Ég, eins og margir aðrir, hef mín-
ar hugmyndir varðandi fyrstu
breytingu á kerfinu til að ná sátt um
það og vil ég kalla það afnotakerfi
veiðiheimilda. Í þessu máli verðum
við að nálgast lausnina frá stað-
reyndum og skynsemi en ekki til-
finningum og óskhyggju sem oftar
en ekki skilar mönnum á verri stað
en lagt er upp frá.
Þær hugmyndir sem ég hef sett
fram er að hin svokallaða fyrning
verði framkölluð strax, síðan verði
afnotaréttinum úthlutað til þeirra
sem verða starfandi í sjávarútvegi.
Eftirfarandi eru hugmyndir mín-
ar í umræðuna um leiðir til sátta um
stjórn fiskveiða.
Afnotakerfi veiðiheimilda
1. Eignarhugtaki veiðiheimilda
verði varanlega breytt í afnotarétt.
Íslenska þjóðin á fiskauðlindina við
landið og úthlutun á afnotaréttinum.
2. Handhöfum veiðiheimilda síð-
ustu tveggja ára verði úthlutað sín-
um aflaheimildum til afnota.
3. Veiðiskylda verði 100%.
4. Leyfð verði hagræðing með því
að hægt verði að skipta á tegundum
í þorskígildisvægi milli tegunda.
Skiptibanki án greiðslu verði settur
upp til að gefa svigrúm til að skipta
á tegundum.
5. Aldrei má undir neinum kring-
umstæðum leigja, skipta eða annað,
með veiðiheimildirnar gegn gjaldi.
Aldrei má veðsetja auðlindir sjávar.
6. Afnotarétturinn verði til 20 ára
í fyrstu úthlutun. Er það gert með
það að leiðarljósi að þeir sem af-
notaréttinn hafa í dag greiði niður
skuldir af auðlindinni sem safnast
hafa á hana vegna kvótakaupa í
fyrra kerfi. Niðurgreiðslur á skuld-
um vegna kvótakaupa skulu að fullu
vera greiddar eftir 20 ár.
7. Afnotaréttinn skal endurskoða
á 10 ára fresti varðandi afnotarétt-
arúthlutun til næstu 20 ára fram í
tímann.
8. Allur fiskur verði seldur í gegn-
um frjálsan fiskmarkað.
9. Veiðigjald til íslensku þjóð-
arinnar skal auka eftir því sem
skuldir minnka af kvótanum.
10. Verði útgerð gjaldþrota skal
úthlutuðum aflaheimildum skipt á
aðra sem heimildir hafa. Heimild-
unum verði skipt hlutfallslega á alla
miðað við afnotarétt og eða jafnt
milli allra.
Við það munu smærri útgerðir
stækka með tímanum og jafnræði
skapast í stærð fyrirtækja.
11. Komi fyrirtæki á sölumarkað
verður að ætla að í eðlilegu banka-
kerfi verði söluverðið ekki hærra en
rekstrarframlegð þess gefur til að
borga kaupin upp. Eðlilegt banka-
kerfi mun ekki geta lánað meira en
reksturinn gefur af sér, því engin
verðmæti verða í veiðiheimildunum.
Fari fyrirtækið á hausinn er það
lánveitandinn sem fær skaðann því
veiðiheimildirnar fara til ríkisins.
Sama má hugsa sér við sölu á hlut
úr fyrirtæki.
12. Auknar veiðiheimildir komi
hlutfallslega á starfandi fyrirtæki í
greininni með afnotarétt.
13. Ekki verði hægt að breyta
einni tegund í aðra og raska með því
vísindalegri ráðgjöf Hafrann-
sóknastofnunar eins og tíðkaðist í
fyrra kerfi.
14. Úthlutun úr nýjum veiðistofn-
um skal ákveðast út frá hámarks-
verðmætasköpun á hvaða tegund
skipa skuli úthluta afnotaréttinum.
15. Heildarhlutur fyrirtækja í af-
notarétti skal vera með takmörk-
unum t.d. eins og er í dag.
Eftir Guðmund
Ragnarsson » Þetta er uppsafn-
aður áratuga-
vandi sem kjarklausir
þingmenn hafa ekki
þorað að taka á.
Guðmundur
Ragnarsson
Höfundur er formaður VM – Félags
vélstjóra og málmtæknimanna.
Þjóðarsátt um fiskveiðistjórnunarkerfi