Fréttablaðið - 24.11.2011, Blaðsíða 34

34 24. nóvember 2011 FIMMTUDAGUR
Fáir á Íslandi hafa heyrt um alþjóðlega viðskiptasamning-
inn ACTA (Anti-Counterfeiting
Trade Agreement), sem er ekki
skrýtið, því Ísland er ekki aðili
að honum. Flest stærstu iðnríki
heims eru þó aðilar, þar með talin
Bandaríkin og Evrópusambandið.
Samningurinn hefur verið um þrjú
ár í vinnslu og er samstarfsverk-
efni 38 landa, en ólíkt flestum við-
skiptasamningum snýst ACTA ekki
um viðskipti, heldur refsingar og
viðskiptatálmanir.
Samningurinn var saminn á bak
við luktar dyr utan við allar hefð-
bundnar alþjóðastofnanir á borð
við WIPO og WTO, og fjallar um
samræmdar refsiaðgerðir og eigna-
upptökur í tilfelli höfundalagabrota
eða brota á einkaleyfum. Einungis
Mexíkó og Evrópusambandið eiga
eftir að samþykkja hann formlega
til þess að hann öðlist gildi.
Samningsaðilarnir voru ekki
kjörnir fulltrúar heldur embætt-
ismenn, og eina ástæðan fyrir því
að við vitum af þessum samningi
er að hann lak margsinnis út af
fundum samninganefndarinnar,
yfirleitt til frönsku samtakanna
La Quadrature du Net. Raunar
voru þeir einu sem fengu aðkomu
að samninga gerðinni, utan full-
trúa þessara 38 ríkja, fulltrú-
ar frá stórum fyrirtækjasam-
tökum á borð við Motion Picture
Association of America (MPAA),
Recording Industry Association of
America (RIAA) og Pharmaceuti-
cal Research and Manufacturers
of America (PhRMA), sem segir
sitt um hvaða hagsmuni er verið
að verja.
Með þessum samningi er
hugmyndin að fara á svig við
lýðræðisleg ferli í þátttökulöndunum
og koma á lagaumhverfi sem hentar
eigendum hugverka.
Til dæmis á að gera net veitur
lagalega ábyrgar fyrir öllum gögn-
um sem fara um kerfin þeirra.
Þannig á að neyða netveitur til að
fylgjast með allri netnotkun við-
skiptavina sinna og láta fulltrúa
rétthafa vita af öllum hugsanlegum
brotum. Með því breytast netveitur
í einkalögreglu fyrir höfundaréttar-
iðnaðinn, meðan brotið er gróflega
gegn friðhelgi einkalífsins.
Einnig verða innleiddir með
þessu viðskiptatálmar, sem fel-
ast meðal annars í umskipunar-
skoðun. Til dæmis ef samheitalyf
væru framleidd í Indlandi og flutt
til Brasilíu, en þeim umskipað í Rot-
terdam, þar sem ACTA-samningur-
inn gildir, væru þau gerð upptæk
ef upprunalyfið er háð einkaleyfi í
aðildarlöndum ACTA. Þetta myndi
að sjálfsögðu hafa í för með sér að
skip sem flytja slíka farma snið-
gengju bara hafnir á ACTA-svæðun-
um, en ljóst er að löndin sem standa
utan samningsins hafa litla burði til
að mótmæla þessum aðgerðum.
En hvaða máli skiptir þetta fyrir
Ísland? Ef þessi samningur tekur
gildi þá verða íslenskir aðilar óhjá-
kvæmilega fyrir röskun vegna
hans, hvort sem það felst í að lög-
legir farmar verði herteknir í Evr-
ópu eða Bandaríkjunum eða að
íslensk fjarskipti verði grandskoð-
uð af erlendum aðilum og jafnvel
lokað á fullkomlega lögleg og eðli-
leg samskipti vegna gruns um höf-
undalagabrot. Svo ef Ísland myndi
ganga í Evrópusambandið myndum
við líklegast sjálfvirkt falla undir
þennan samning.
Það eru eflaust til ýmsar ágætar
leiðir til að vernda hagsmuni hug-
verkarétthafa, en aðferðir ACTA-
samningsins eru ólýðræðislegar og
brjóta gegn mannréttindum. Það
væri skynsamt fyrir íslensku ríkis-
stjórnina að láta kanna þær auka-
verkanir samningsins sem kunna
að hafa áhrif á Ísland og mótmæla
samningnum á þeim grundvelli
meðan umræðan er enn í gangi í
Brussel.
Lýðræðinu hætta
búin með
viðskiptasamningi
Að gefnu tilefni rita ég þennan pistil. Maður er alveg rasandi
yfir ruglinu. Nú er staðan þannig
hjá okkur sjómönnum mörgum,
a.m.k eins og er, að það dynja lát-
laust á okkur nánast óvinnandi
kröfur um bætta nýtingu á sjávar-
afurðum. Fyrir það fyrsta þá eru
kröfurnar um að hirða allt af bol-
fiski sem fellur til við vinnslu
á afla, það er hausa, afskurð og
nú síðast lifur og hryggi. Þetta
er gert á sama tíma og öllum
útgerðum landsins er gerð grein
fyrir því að nú megi þær hafa sig
hægar því að ekki sé víst að þær
haldi veiðiheimildunum sem þær
hafa í dag, um nánustu framtíð.
Hvaða heilvita manni dettur
þá í hug að fara út í fjárfrek-
ar framkvæmdir við að endur-
nýja skipakost svo hægt verði að
framfylgja auknum kröfum um
nýtingu sjávarafurða? Það kaupir
enginn heilvita maður nýtt innbú
ef það á að brenna ofan af honum
á morgun eða hvað? Þessar
aðgerðir þýða bara eitt. Skipum
mun fækka og störfum um leið!
Sjómenn, sem starfað hafa lengi
við sjófrystingu, hafa ávallt reynt
að nýta afla eins vel og hægt er á
hverjum tíma.
Það eru ár og dagar síðan farið
var að hirða afskurð af bolfiski
á frystitogurum. Einnig er langt
síðan farið var að frysta þorsk-
hausa. Eins eru ár og dagar síðan
byrjað var að hirða hausa og
sporða af grálúðu. Af hverju? Það
eru menn sem vinna við að finna
nýja markaði fyrir sjávarafurðir
til að selja á. Þeir selja það sem
hægt er að selja.
Það er a.m.k. svo hjá þeirri
útgerð sem undirritaður hefur
starfað hjá sl. 25 ár. Svo er það
alltaf spurningin um það hvort
hlutirnir borgi sig. Þetta hefur
verið gert án þess að misvitrir
þingmenn eða ráðherrar hafi
fundið upp á því að þetta væri
hægt og jafnvel fá greitt fyrir
afurðirnar. Spurningin er hvort
til séu markaðir fyrir viðkomandi
afurð eða ekki? Það er að sjálf-
sögðu ekkert annað en fráleitt að
eyða í kostnað við að framleiða
afurð eða vöru ef ekki fæst upp í
kostnað á henni.
Arðsemi
Þegar þetta er skrifað erum við
staddir á frystitogara í 1.400
sjómílna fjarlægð frá Íslandi í
Barentshafi sem er um 5 sólar-
hringa sigling til heimahafnar í
sæmilegu veðri. Hér erum við að
berjast við að nýta þann afla sem
við megum fiska. Erum að frysta
allt sem við getum og í raun að
vinna við að skerða launin okkar
vegna þess að við erum að frysta
afskurð, hausa og hryggi sem
falla til við vinnsluna. Fáum
nokkrar krónur fyrir hausana og
nokkrar krónur fyrir afskurðinn
en spurning er hvort nokkuð fáist
fyrir hryggina. Þetta erum við og
höfum verið að gera í nafni góðr-
ar nýtingar í mörg herrans ár.
Reyndar hirða fæstir, sem
sækja í Barentshaf, afskurð, hvað
þá hausa því íslenskar reglu-
gerðir ná ekki þangað. Flestir
sem sækja í Barentshaf reyna að
hámarka afköstin til að vera ekki
lengur en þarf til að fiska sinn
kvóta. Sumir hafa fleiri verk-
efni en aðrir og geta þá leyft sér
að vera fljótari og sleppa því
að standa í atvinnubótavinnu á
fjarlægum miðum.
Ekki er alltaf spurt hvort nokk-
uð fáist fyrir afurðirnar, hvað
þá vinnuna! Það er jafnvel verið
að borga með umbúðunum sem
fara utan um afurðirnar. Síðan
má kannski nefna það að hér í
Barentshafi, þar sem aukið hefur
verið við kvótann um margra ára
skeið, hefur verið prýðis veiði,
svo góð að við erum að eyða um
300 - 400 lítrum af svartolíu á
klukkustund á meðan við erum að
frysta margnefndar aukaafurð-
ir sem við fáum síðan lítið sem
ekkert fyrir! Við erum ekki að
fiska á meðan við bíðum eftir að
vinnslu ljúki við afskurð, hausa
og hryggi.
Afleiðingar
Svo má benda á alvarlegar afleið-
ingar af þessu ótímabæra rugli
með nýtingarreglugerðir. Það
eru útgerðir sem munu leggjast
af vegna þessara reglugerða um
bætta nýtingu. Íslenski fiski-
skipaflotinn er háaldraður, það
eru skip sem hreinlega verður
lagt vegna þessara krafna.
Þetta get ég vitnað um þar sem
undirritaður er með menn sem
losuðu sig úr slíkri óvissu á dög-
unum. Sjómenn hafa oftast borið
sig vel þó svo að kjör hafi á tíðum
verið misjöfn. Það hafa verið mis-
góðir tímar til sjávar og sveita.
Við sjómenn erum latir við að
svara fyrir okkur. Það sést best
á því hvernig við höfum látið
misvitra ráðamenn setja á stétt-
ina jafnt lög sem ólög í gegnum
tíðina.
Lög voru sett á sjómannastétt-
ina þegar það hentaði ráðamönn-
um vegna þess að útvegurinn
var undirstaða þjóðarbúsins eins
og sagt var. Það var a.m.k. einu
sinni viðurkennt. Veit ekki hvað
ráðamenn telja vera undirstöðu
þjóðarbúsins í dag. Er á því að
þeir viti það ekki sjálfir!
Bætt nýting á sjávarafurðum
Innanríkisráðherra hefur lagt fram frumvarp til breytinga á
barnalögum. Frumvarpið er hins
vegar gjörbreytt frá fyrra frum-
varpi sem unnið var í ráðherra-
tíð Rögnu Árnadóttur. Breyting-
arnar fela m.a. í sér að búið er að
taka út þann valkost að dómari
megi dæma jafnhæfa foreldra í
sameiginlega forsjá, sé það barni
fyrir bestu og mildasta úrræð-
ið. Þar að auki er búið að taka í
burtu það ákvæði að kostnaður
vegna umgengni skiptist jafnt á
milli foreldra - heldur skal kostn-
aður greiðast af því foreldri sem
„nýtur“ umgengni.
Þar sem frumvarpið var upp-
haflega tilbúið í ráðherra-
tíð Rögnu Árnadóttur er það
umhugsunarvert hvers vegna
ráðherra tekur allt í einu til við
þessar breytingar, sem þann-
ig ganga gegn áliti fjölmargra
fagnefnda sem fjallað hafa um
heimild dómara um sameiginlega
forsjá. Þær ganga einnig gegn
áliti tveggja stærstu stjórnmála-
flokka landsins en annar þeirra
er nú þegar við völd. Er því nokk-
uð ljóst að breytingarnar eiga sér
fyrst og fremst pólitískar rætur.
Eins og frumvarpið er nú er
það síst til þess fallið að auka
sáttalíkur milli foreldra. Að
dæma forsjá til annars foreldr-
is og um leið þvinga forsjána af
hinu við það eitt að skilja eykur
líkur á áframhaldandi og viðvar-
andi deilum og ósætti og ekki eru
það hagsmunir barna. Það er ein-
mitt vegna þess að dómaraheim-
ild fyrir sameiginlegri forsjá er
ekki fyrir hendi sem deilur verða
harðari fyrir vikið. Mildasta
úrræðið - að dæma jafnhæfa for-
eldra í sameiginlega forsjá - hlýt-
ur augljóslega að auka sáttalíkur
því þá standa foreldrar jafnfætis
og hefur hvorugt forgjöf á hitt.
Ráðherra ætlar hins vegar að
viðhalda þessu gamaldags kerfi
sem eykur m.a. á deilur og standa
vörð um hagsmuni mæðra enda
er forsjá í yfirgnæfandi meiri-
hluta hjá mæðrum sé hún ekki
sameiginleg.
Það er mikilvægt að hafa í
huga að það er töluverður fjöldi
forsjárlausra foreldra þar sem
forsjá hefur verið þvinguð af
þeim vegna þess að dómaraheim-
ild er ekki fyrir hendi. Því er nóg
fyrir annað foreldrið að vera á
móti sameiginlegri forsjá – jafn-
vel af ástæðum sem ekki koma
velferð barnsins við – því það
getur verið visst um að forsjá-
in sé þess áfram því mildasta
úrræðið er nefnilega ekki til á
Íslandi. Dómaraheimild hefur
hins vegar verið til í Noregi síðan
1981!
Þar að auki vekur mikla furðu
hvers vegna kostnaður vegna
umgengni eigi að jafnaði að
greiðast af umgengnisforeldri
jafnvel þótt lögheimilisforeldri
flytjist búferlum milli landshluta
eða utan og búi til kostnaðinn í
raun. Slíkt er fáránleg breyting
og furðulegt að ekki eigi að skipta
slíkum kostnaði jafnt því slíkt
getur í raun hindrað umgengni
sé kostnaður mikill. Gæta verð-
ur þess að þessi regla um skipt-
ingu kostnaðar við umgengni
verði ekki gerð að vopni í höndum
þess sem hefur valdið í samskipt-
unum. Því það getur seint talist
barni fyrir bestu að kostnaður
vegna umgengni verði umgengn-
isforeldri ofviða. Því má spyrja:
Hvar er réttlætið og velferð-
in þarna hjá ráðherra og hans
samstarfsfólki?
Í stuttu máli er búið að gjör-
eyðileggja ágætis frumvarp sem
tilbúið var í tíð Rögnu Árnadótt-
ur og átti að jafna vægi foreldra
að miklu leyti. Eins og frumvarp-
ið er nú festir það hins vegar enn
frekar í sessi úreld gildi og hefðir
og það ríkjandi foreldramisrétti
sem verið hefur hér á landi í ára-
tugi. Ráðherra virðist þannig ein-
göngu taka mið af jaðarhópum
en líta framhjá fjölmörgum stað-
reyndum og rannsóknum.
Það er því brýnt að allsherjar-
nefnd taki þetta frumvarp og
færi það í það réttlætishorf sem
það var komið í upphaflega.
Við eigum að standa vörð um
heildarhagsmuni barna en ekki
pólitíska hagsmuni, úreld gildi
og hefðir.
Pólitík í frumvarpi til barnalaga
Alþjóðleg
viðskipti
Smári McCarthy
stjórnarmaður í Félagi
um stafrænt frelsi á
Íslandi
Samfélagsmál
Karvel Aðalsteinn
Jónsson
félagsfræðingur og
í stjórn Félags um
foreldrajafnrétti
Sjávarútvegur
Sigmundur
Sigmundsson
skipstjóri á Snæfelli
Ea 310
Við sjómenn erum latir við að svara fyrir
okkur. Það sést best á því hvernig við
höfum látið misvitra ráðamenn setja á
stéttina jafnt lög sem ólög í gegnum tíðina.
Eins og frumvarp-
ið er nú festir það
hins vegar enn frekar í
sessi úreld gildi og hefðir
og það ríkjandi foreldra-
misrétti sem verið hefur
hér á landi í áratugi.