Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 8

Gunnar F. Guömundsson
Jacques Duése,
öðru nafni
Jóhannes XXII,
kjörinn páfi á
samkundu kard-
ínála. Hann átti
brýnt erindi við
íslendinga eins
og aðrarþjóðir í
norska erk.i-
biskupsdœminu.
Myndin erfrá
seinni hluta 14.
aldar.
og heimildir frá Orkneyjum bera ljóst vitni
um. Þrátt fyrir samþykkt konungs og kirkju í
Noregi þurfti Haraldur Maddaðarson jarl af
Orkneyjum og Katanesi að staðfesta fyrir sitt
leyti þennan skatt ásamt biskupi og öðrum
fyrirmönnum. Það gerðist á tímabilinu 1159-
1181, enda er Orkneyja og Suðureyja getið í
Liber censuum 1192. Annað mál er, að
Orkneyingar stóðu ekki ævinlega í skilum, svo
að páfi varð aö veita þeim áminningu."
Fleira mætti nefna, sem bendir til, að ís-
lendingar hafi ekki þegar í stað fylgt fordæmi
Norðmanna. í kristinrétti Árna biskups eru
tvær nokkuð ólíkar lagagreinar um Rómaskatt,
og eiga þær sér báðar fyrirmyndir í norskum
kristinrétti frá seinni hluta 13- aldar. Önnur
þeirra, sú sem vitnað er til hér í upphafi, er
sótt í kristinrétt Magnúsar konungs lagabætis,
eins og hann birtist í Borgarþingslögum (1267)
og með nokkurri viðbót í Gulaþingskristinrétti
hinum nýja (1268).12 Hin lagagreinin, sem
reyndar er einungis að finna í elsta handriti að
kristinrétti Árna, er nær samhljóöa kristinrétti
Jóns erkibiskups (frá um 1273). Hún er á
þessa leið:
Rúmaskatt skal hver maður greiða á hverj-
um xii mánuðum, penning talinn þeirra er til
þriggja marka talinna eigu fyrir utan vopn og
klœði einföld og geri bœði kall og kona eða
gjaldi hálfan eyrifyrir hvempenning."
Ákvæðið í kristinrétti Jóns erkibiskups á hins
vegar ættir að rekja til Frostaþingslaga frá síð-
ari hluta 12. aldar með þeirri undantekningu,
aö þar er sektin einn eyrir en ekki hálfur eins
og hjájóni og Árna."
Það sýnist undarlegt, að með stuttu millibili
skyldu koma fram tvö mismunandi ákvæði um
Rómaskatt í norskum kristinrétti. En skýringin
er líklega sú, aö mörgum hafi þótt fulllangt
gengið hjá Magnúsi lagabæti að tengja
greiðslu Rómaskatts við skriftagöngu á pásk-
um en hóta ella páfabanni. Jón erkibiskup
hefur því ákveðið að hverfa aftur til Frosta-
þingslaga, þar sem hvorki var greiðslutími til-
greindur né haft í heitingum." Ef til hefðu ver-
ið á íslandi eldri samþykktir um Rómaskatt, er
líklegt, að þeirra hefði séð stað í kristinrétti
Árna. En svo er ekki. í staðinn fór hann þá
leið, sem auðveldust var, og tók upp bæði
6