Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 20

Guörún Nordal
AF
BÓKUM
Mannvíg.
Upphaf
mannhelgi í
Jónsbók.
Jónshókar-
handrit eru
myndskreytt
og hafa að
geyma margar
merkilegar
myndir sem
varpa Ijósi á
klœðnað og
daglegt líf.
umræðunni víðara svið. Og í þeim flokki á hin
nýja Grágás heima.
Grágás nefni ég vísvitandi í sama orðinu
og íslendingasögur. Ránnsóknir á íslenskum
miðaldatextum og tengslum þeirra innbyrðis
eru ekki komnar langt á veg. Lagatextinn er
einn þeirra, flókinn og torræður, og ólíkur
öðru varðveittu íslensku ritmáli. Hann varð-
veittist í munnlegri geymd, þar til byrjað var
að rita lögin á bókfell í byrjun tólftu aldar.
Lögsögumennirnir kunnu lögin og fóru með
þau á þingum í bóklausum heimi. Hinn for-
múlukenndi fræðslustíll laganna er ólíkur stíl
Islendingasagna eða hinum svokallaða lærða
stíl heilagramannasagna. Og enn fjær honum
er andblær dróttkvæðanna þó þrautinni við að
ráða lögin svipi stundum til lesturs torræðs
ljóðs, eins og Gunnar Karlsson bendir á í for-
mála að hinni nýju útgáfu.
haö er vissulega ýmsum tormerkjum bund-
ið að tengja þessa ólíku texta saman í einn
landamæralausan samskiptaheim. Sömu við-
fangsefnin eru klædd í ólíkan búning eftir því
hvaða áheyrendahóp þau höföa til, þó öll
hrærist þau í íslensku umhverfi miðaldanna.
Grágás, helgisagan, íslendingasagan og drótt-
kvæðið lýsa drápum og vígaferlum, en sjónar-
hornið er ólíkt þó viðfangið sé það sama. í
Vígslóða er rakin slóð víganna, greint tepru-
laust frá stærð sára og líkamsmeiðingum, og
þau síðan mæld við refsingarnar. Þar er reynt
að girða fyrir tvíræðni skáldskaparins, þó að
hún verði aldrei útrýmt úr texta. í helgisögum
og Islendingasögum verður vígið að persónu-
gerðri og einstakri athöfn, er slær á ýmsa
strengi innan frásagnarinnar, svo að hún er
harla ólík þeim glæp sem vélræn lagasetningin
reynir að höndla. Það er helst í samtímasögum
eins og íslendingasögu Sturlu Þórðarsonar sem
merkja má enduróm af lagasmitaðri lýsingu á
sárafari, enda á þar lögfróður sagnaritari í hlut.
4
Hin nýja Grágásarútgáfa hleypir vonandi nýju lífi
í rannsóknir á hinu gamla lagasafni, svo að lögin
verði höfð á takteinum þegar rætt er um ís-
lenskar miðaldabókmenntir. Lögbókin er vissu-
lega stór í sniðum, svo að hún hentar ekki frem-
ur en fyrrum til afþreyingarlestrar. En hún tekur
vel á móti lesanda sínum. Útgefendur hafa tekið
það ráð að prenta aðeins eina gerð laganna, |iá
gerð sem lengri er. Staðarhólsbók er því oftast
tekin fram yfir Konungsbók, þar sem texti þess
handrits er jafnan fyllri og lengri. En Konungs-
bók er prentuö þar sem hún hefur atriði og
kafla fram yfir Staðarhólsbók. Ennfremur eru
tekin með brot úr öðrum handritum. Því má
kalla textann „samsteypu" ólíkra handrita. Þessi
ákvörðun útgefenda er skynsamleg til að stærð
verksins sé viðráðanleg, enda er vandalaust fyrir
áhugasama lesendur að leita á náðir Finsens til
að komast á snoðir um misræmi milli handrit-
anna.
Orðaskýringar við textann er mikilsverðasta
framlag þessarar nýju útgáfu til rannsókna á
þjóðveldislögunum. Skýringar á torskildu orða-
lagi eru hafðar neðanmáls, og er sá háttur til
mikillar prýði þar sem hann hjálþar mjög les-
andanum. Atriðisorðaskrá er ennfremur aftan-
máls, svo að fletta má upp á tilteknum orðum
víðs vegar um lagasafnið.
Grágás er nú í fyrsta sinn tiltæk í íslenskri
prentaðri útgáfu og aðgengileg þeim sem rann-
saka vilja þann magnaða og sérkennilega texta
sem hún hefur aö geyma, en hrekjast frá forn-
legum stafréttum útgáfum. Útgefendur eiga
miklar þakkir skildar fyrir hið vandaða verk sitt
sem enginn áhugamaður um íslenskar miðaldir
ætti að láta fram hjá sér fara.
18