Ný saga - 01.01.1993, Page 38

Annci Agnarsdóttir
Frájótlands-
heiðum. Einhver líf-
seigasta deila sagn-
frœðinga bér ct
landi snýst um
hvort til hafi staðið
aðflytja íslenclinga
þangað í kjölfar
Skaftárelda.
leitan.11 Heimsókn af þessu tagi er staðfest í
skjölum Banks, sem varðveitt eru á Handrita-
deild British Library. Par er bréf frá Anker,
dagsett 28. september 1785, þar sem hann
biður Banks um viðtal „on account of some
matters concerning Iceland", þ.e.a.s. vegna
málefna sem snertu ísland." í þessu bréfi
Ankers er ekki minnst á skipti á Krabbaeyju
og Islandi. Hins vegar segist Anker vilja ræða
þann möguleika, að Danir veittu Bretum ein-
um erlendra þjóða aðgang að íslandsmiðum
og leyfi til að verka fiskinn í landi. Þessi hug-
ntynd er einnig í samræmi við málflutning
Cochranes, sem í ölium sínum skýrslum legg-
ur áherslu á, hversu miklu hagstæðara það sé
fyrir Breta að stunda fiskveiðar við ísland
fremur en við Nýfundnaland.
Auðvitað var eðlilegt að leita til Banks, þar
sem hann var helsti sérfræðingur Breta um ís-
land. Cochrane segist einnig hafa heimsótt
Banks og þeir átt saman „a very long con-
versation“. Við það tækifæri hefur Cochrane
hugsanlega kynnl hugmyndina um landaskipt-
in. Fram kemur nefnilega hjá Cochrane, að
Banks hafi lýst stuðningi sínum við áform
þeirra, talið þetta vera „a great national object“
og mannúðarverk, þar sem enginn vafi léki á
því að íslendingar mundu verða bæði ham-
ingjusamari og auðugri undir stjórn Breta.1’
Banks hafði haft miklar áhyggjur af líðan Is-
lendinga eftir Skaftáreldaí(’ og hafði sem forseti
Breska vísindafélagsins greiðan aðgang að
breskum stjórnvölclum. Má ætla, að hann hafi
tekið málið upp við stjórnvöld þegar eftir sam-
töl sín við þá Anker og Cochrane, enda brá
Banks jafnan skjótt við. í framhaldi af því er
ekki ósennilegt, að fyrirspurn hafi verið send
til breska sendiráðsins í Kaupmannahöfn til að
kanna, hvernig ástandið væri eiginlega á ís-
landi og hvort landið gæti nýst sem nýlencla
Breta. Johnstone sendir svo svar sitt í skýrsl-
unni, sem dagsett er 22. nóvember. Með þess-
um hætti gæti atburöarásin hafa verið.
Hins vegar varð ekkert úr þessu ráða-
bruggi. Trúlega hafa bresk stjórnvöld ekki
séð mikinn ávinning af þessum skiptum. Úr
efnahagsástandinu á Islandi rættist jafnframt
von bráðar. Cochrane lét hins vegar ekki
deigan síga. I’að sem eftir var ævinnar var
hann óþreytandi við að livetja stjórnvölcl til
aö innlima ísland í Bretaveldi. Lét hann sig
dreyma um að verða lanclstjóri Breta á íslandi
sem „Earl of Iceland" eða a.m.k. „Baron
Mount Hekla“. Hann lést í London í nóvem-
ber 1801. 'K
3ú