Teningur - 01.01.1987, Blaðsíða 49

ekki til að lesandinn þurfi endilega að
þekkja Eyrbyggju, auk þess sem skýja-
flókarnir sem ég sæki þangað vísa líka
fram, í aðra og voveiflegri atburði.
Lífsgleðin á grunnplaninu
Ný umgengni vid arfinn?
Þessi arfur er ekki eitthvað sem.við
höfum öll erft saman. Þetta er spurning
um stéttaskiptingu og óhka menningu
stéttanna. Og með fullri virðingu fyrir
íslendingasögunum þá hafa setningar úr
þeim oft endað sem leiðindaklisjur; til
dæmis þegar menn úr Hafskipsmálinu
tala um það í sjónvarpinu hver um ann-
an þveran að ,, vera vitureftirá" ogríkis-
stjórnin vitnar í lögspeki Njálu þegar
hún setur bráðabirgðarlög, þá nota
menn arfinn til réttlætingar á fólsku-
legum athöfnum.
Endurreisn nútímans byggist á að
þetta táknmál sem valdhafar eru búnir að
laga að sínum þörfum sé hrifsað frá
þeim, að við lesum það á nýjan leik og
leitum að hinni alþýðulegu frjósemi,
karnivalandanum í þessu. Arfurinn lifir
hjá „venjulegu fólki“ sem býr yfir bók-
menntalegri hugsun og skilningi, hefur
söguanda. En hann er ekki í skraut-
bindaútgáfunum og fornritafélögunum
sem valdhafar og bankastjórar stjórna
og þarsem reynt er að gera arfinn að
óaðgengilegum helgidómi, að liðinni
tíð. Og þessar sögur sem fólk er að segja
eru ekki bara skemmtisögur, þær skír-
skota útfyrir sig, þær segja eitthvað ann-
að í leiðinni. Bókmenntaandinn lifir
sterku lífi alveg óháð allri bókmennta-
gagnrýni, yfirbyggingunni, alveg einsog
sögurnar og sagnalistin hljóta að gera,
jafnvel þó það sé enginn til að segja þær.
Eg hef stundum gert húsmæðurnar að
fulltrúum þessa arfs, en í Eftirmálanum
er sagan af söðlasmiðnum lofsöngur til
frásagnarlistarinnar. Meðan allt er að
farast stendur verkstæðið hans.
Hefurðu skýringar á þessum áhuga á
miðöldum og fornum bókmenntum í
dag?
Já, það stafar kannski af ákveðnum
vatnaskilum í menningarbaráttunni. Við
unnum ameríkanana í slagnum. Ef er-
lent herveldi ætlaði að einoka sjónvarp á
lítilli eyju í dag, hlytu allir að sjá hversu
grótesk athöfn það væri. Markmið
þeirra var að breyta skerinu í kóka kóla
lýðveldi. En þá varð fyrir þeim þessi
sterka menning og gagnstætt því sem
raunin var með Costa - Rica búa hafa
þeir neyðst til að fara að umgangast
okkur sem sérvitringa sem vilja halda
sínum sérkennum. Menning okkar er
ekki lengur í þessari varnarstöðu og þá
held ég að hún verði einhvernveginn að
skilgreina sig uppá nýtt, takast á við ný
verkefni. Arfurinn er ekki bara skóla-
bókalærdómur heldur lifandi túlkun,
þetta er enn margumrædd andstæða
ræðupúltamóralsins og sagnarandans og
þetta er líka dílemma í sögunni. Og þá
erum við komnir í þennan stóra hring:
hvort sem við lítum um öxl eða horfum
útí heim, á það sem er að gerast þar í
bókmenntum, þá verður það sama á vegi
okkar.
Pessi alþjóðlegi miðaldaáhugi: er ein-
hver munur á Rabelais og Islend-
ingasögunum fyrir þér? Eða er þetta
þjóðernisstefna?
Nei, fyrir mér er enginn munur á
þessu, og það er hægt að teygja arfinn
miklu lengra, til Biblíunnar eða Grikkja
eða enn lengra aftur. Við erum hvorki
að berjast við Dani lengur eða slökkva á
kananum: okkur verður að koma þetta
við á allt annan liátt en áður. Við erum
nú einu sinni með okkar nútímavitund
sem er hrærigrautur, við hljótum að
skynja þessar bækur allt öðruvísi en kyn-
slóðirnar á undan okkur. Við erum að
ala okkyr upp í nútímabókmenntum og
síðan les maður þetta með þeim augum.
Eg held að Borges og Marquez hafi tengt
okkur miklu meira við okkar gamla arf
en allar yfirheyrslurnar í barnaskólanum
um bardagana. Þetta er cinsog Borges
segir um Kafka: Það er ekki aðeins að
Kafka eigi sér forvera heldur breytir til-
koma hans þessum forverum, samanber
það hvernig hugtakið kafkaískur er not-
að um bókmenntir frá öllum tímaskeið-
um. Bókmenntir eru alltaf í stöðugum
innbyrðis samræðum, allir tímar. Allur
tími er samtími einsog Eliot sagði. Nú-
tímabókmenntirnar eru leið okkar í
fornöldina.
Og það er athyglisvert að þessi mið-
aldaáhugi nær einkum til þeirra skeiða
sem menn hafa hingað til kennt við
hnignun, menn snúa aftur til umbrota-
tímanna, og þetta endurspeglar ef til vill
þær krossgötur sem mannkynið stendur
á, leiðirnar: Endurreisnin eðaeyðingin,
sagnagleðin eða ræðupúltamórallinn,
frelsi eða valddýrkun.
Hugtakaheimur stjórnmálamann-
anna er sífellt að færast fjær fólki.
Heimsmynd þeirra manna sem stjórna
risaveldunum er á undanhaldi. Allir vita
að það stenst ekki að Rússar stjórni
garnagauli bænda í Mið - Ameríku, en á
þessu byggist heil utanríkisstefna. Og
Austur - Evrópu sem með réttu heitir
Mið - Evrópa hafa valdhaíar þurft að
gera að allsherjar íþróttasal til að halda
sér í sessi. Og í þessum heimi sem sífellt
býður uppá meiri fjölbreytni hlýtur þessi
leikfimiskennaramórall þar eystra að
láta undan fyrr eða síðar. En því miður:
það er einsog fólkið í heiminum geti ekk-
ert annað gert en að halda á píslarvættis-
spöðunum gagnvart þessu. Og í þessu
samhengi er skáldskapurinn sem lífssýn
félagslegt afl eða félagslegt viðhorf í
sjálfu sér. Og þessi umræðaöll um raun-
sæi eða fagurfræði, að annaðhvort henti
betur tilteknum tíma en hitt og þetta
hljóti að skiptast á vegna þess að annað
útiloki hitt, hún er bara röfl. Um þetta
gida orð þeirra Cohn-Bendit bræðra úr
’68 uppreisnunum: „vertu raunsær og
framkvæmdu hið ómögulega." Listin er
bæði fyrir listina og fólkið.
47