Birtingur - 01.12.1958, Blaðsíða 6

Hvenær byrjaðir þú að lesa erlendar bókmenntir?
Varla svo að heitið gæti fyrr en í Kaupmannahöfn 1937. Ég rauk
þangað heldur félítill á jólaföstu 1936 og mundi hafa orðið að snúa
fljótt heim aftur, ef Jón Helgason skáld og Ejnar Munksgaard hefðu
ekki boðið mér drengilegan stuðning í nokkra mánuði. Ég byrjaði
þarna í Höfn að kynna mér ýmsa öndvegishöfunda og las síðan feiknin
öll árum saman, bæði nýtt og gamalt, þarft og óþarft. Það var stund-
um einkennileg reynsla að sveiflast milli fortíðar og nútíðar, eða
lesa til skiftis höfunda tveggja kynslóða, svo sem Tolstoj og Gladkov,
Dostojefskí og Sjólokov, Galsworthy og D. H. Lawrence, Rolland og
Malraux, Hamsun og Sandemose, Maugham og O’Flaherty o. s. frv.
Mér leiddist sá frásagnarháttur, sem kenndur er við stream of con-
sciousness, hreifst aldrei af æðstaprestinum, brauzt gegnum Ulysses
með harmkvælum og geispum. Aftur á móti þótti mér mikið koma
til bandarískra höfunda, las í striklotu skömmu fyrir stríð ýmsar
bækur eftir Sherwood Anderson, Sinclair Lewis, Dreiser, Thomas
Wolfe, Dos Passos, Hemingway, Caldwell, Faulkner, Steinbeck, Thorn-
ton Wilder og Saroyan. Ég er hræddur um að Carson McCullers, sem
er reyndar mjög snjöll skáldkona, Norman Mailer, James Jones og
Truman Capote megi spjara sig, ef þau eiga að ná þessum fyrir-
rennurum sínum. Það er áreiðanlega öllum hollt að komast í nokkur
kynni við heimsbókmenntirnar og leitast við að fylgjast með helztu
nýjungum. Hitt er svo önnur saga, að lengi vel las ég hratt og illa,
kunni hvorki að vinza úr mergðinni né færa mér í nyt leiðsögu
merkra bókmenntafræðinga, hljóp framhjá sumum undirstöðuverkum
og sóaði í stað þess tíma í allskonar doðranta, sem skildu lítið eða
ekkert eftir.
Þykir þér ekki vera mikill munur á bókmenntum nú og þá?
Að minnsta kosti svo mikill, að nóttin mundi ekki endast okkur, ef
við færum að bera þær saman. Á milli heimsstyrjaldanna vakti það
auðsæilega fyrir góðum höfundum í Evrópu og Vesturheimi að skrifa
um manninn eins og hann leggur sig, en nú virðist mér æ fleiri kapp-
kosta að skrifa annaðhvort um hann fyrir ofan axlir eða neðan mitti.
Þú skilur hvað ég á við. Thomas Mann til dæmis, — hann lét sér ekki
nægja að kryfja samtíð sína og etja saman heilabúum eins og Camus,
heldur skóp jafnframt ógleymanlegar persónur. Ég veit vel að freud-
ismi litaði úr hófi fram margt skáldritið milli styrjaldanna; en hvað
var það hjá endalausu kynlífsstagli ótal gáfaðra höfunda um þessar
mundir? Guð minn góður, það er eins og elephantiasis sé hlaupinn
í penis! Ég kann ekki að meta frumleik og dirfsku, sem birtist ein-
ungis í fjölbreyttum lýsingum á coitus. Ég get ekki heldur hrifizt af
4 Rirtingur