Birtingur - 01.06.1966, Blaðsíða 41

MORTON FELDMAN: KVÍÐI í LIST
Munið þið eftir því í skáldverkinu um Sívagó
lækni, hversu sagan sópar burt öllu úr lífi
hans, öllu sem vekur hina minnstu mannlegu
tilfinningu? Hversu sagan, byltingin, treður
hann undir? Hversu allt persónulegt, draum-
órar hans, viðkvæmni, missir merkingu sína
og er ýtt til hliðar?
Samskonar öfl og þau er þeyttu burt lífi Pas-
ternaks geta líka komið fyrir í listinni. Um
leið og sérstakur atburður gerist í list og verð-
ur hluti sögunnar, fær hann vald yfir okkur,
drottinvald sem ekki er í neinu samræmi við
raunverulegt gildi hans eða merkingu. Við sjá-
um þetta í lífinu. Hvers vegna fáum við ekki
líka séð, þegar listin á í hlut, að viðburðir og
sigrar sögunnar fá að traðka niður allt hið
fíngerða, allt hið persónulega í verkum okkar?
Samt veitir listamaðurinn ekki viðnám. Hann
álítur sjálfan sig eiga hlut að þessu afli
sem aðeins getur tortímt honum. Það er í
rauninni ómótstæðilegt og seiðir hann til sín,
þar sem það setur honum þekkt markmið,
veitir honum falskt öryggi í starfi sínu, færir
honum þann ginnandi fróðleik, að í list gangi
ekkert eins vel og velgengni einhvers annars.
f stuttu máli sagt: af því að það linar kvíða
listsköpunar.
Einsætt er, að listamaður verður að gjalda
dýru verði þessa vernd, þessi þægindi, þetta
öryggisnet sem strengt er fyrir neðan hann.
Hugsið ykkur, hvílíkur ávinningur það verð-
ur honum að tengja list sína framvindu sög-
unnar. Það er sem einhver Mefistófeles standi
fyrir aftan hann og hvisli: „Áfram nú. Skap-
aðu. Við útkljáum þetta seinna.“
En við skulum gera okkur ljóst, að tengsl
við söguna eiga ekki endilega við um fortíð-
ina. Þau geta líka átt við hið nýjasta og fram-
sæknasta í þróun listarinnar. Listamaður get-
ur verið jafn bergnuminn af hinu nýja og
hinu gamla. Hann getur jafnvel játast undir
hvorttveggja, eins og dauði hermaðurinn í
sögu Babels, sem fannst með mynd af Lenín
í öðrum vasanum, en mynd af tvíburabróður
í hinum. Ef til vill heillar þetta viðhorf mest.
Þegar Schönberg til dæmis hafði mótað tólf-
tónaaðferð sína, spáði hann, að hún mundi
lengja lífdaga hinnar þýzku tónlistarhefðar um
hundrað ár. Mesta ánægjan við finna eitthvað
nýtt virtist sú, að hann færði út mörk einhvers
gamals. Og að hyggju margra vísar Schönberg
veginn, þegar haldið er aftur á bak í menn-
ingu og að því er virðist fram á við í list.
Munur á stöðu manna í sögunni hefur samt
alltaf skipt mig litlu. Boulez t. d. lætur sér
reiðinnar ósköp annt um, hvernig tónlist hans
er gerð, og Duchamp velur úr því sem þegar
hefur verið búið til (ready-made). Þó eiga þeir
sammerkt í því, að verk þeirra sem maður sér
BIRTINGUR
39