Vera - 01.12.1984, Blaðsíða 25

Hver eru mannréttindi kvenna?
Hér á eftir fer
svo svar Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur við þeirri
gagnrýni sem fram kemur í
grein Þórs Vilhjálmssonar.
Sú undirskriftasöfnun sem Þór Vil-
hjálmsson gerir að umtalsefni í grein sinni
hér á undan hefur fariö fyrir brjóstiö á
mörgum lögspekingum. Finna þeir henni
sitthvað til foráttu en þó einna helst þaö að
meö henni hafi konurnar sem aö henni
stóðu, gert tilraun til aö hafa áhrif á niður-
stööur „sjálfstæðra, óhlutdrægra dóm-
stóla” og þar með ógnað réttaröryggi ein-
staklinganna. Ég neita því ekki aö mér, og
örugglega fleiri konum, væri þaö mikið
ánægjuefni ef þessi undirskriftasöfnun
gæti haft áhrif á viðhorf dóms- og réttar-
kerfisins til nauðgunarbrota, þannig að
það líti þau jafn alvarlegum augum og
hegningarlögin gera ráð fyrir. Hitt er ekki
rétt að við séum áhugamenn um skert rétt-
aröryggi, — við viljum hins vegar tryggja
eins og kostur er öryggi þeirra kvenna sem
verða fyrir nauðgunum bæði i nútíð og
framtíð.
Ritnefnd VERU.
Öryggi kvenna að engu haft
En áður en lengra er haldið ætla ég að
rifja upp fyrir lesendum VERU hvernig það
tiltekna mál, sem varð hvati undirskrifta-
söfnunarinnar, gekk fyrir sig. í maí s.l. var
maður nokkur handtekinn fyrir að nauðga
stúlku á Hverfisgötunni og gera tilraun til
að nauðga annarri. Hann játaði umsvifa-
laust þessi afbrot. Rannsóknarlögregla
ríkisins fór fram á að hann yrði látinn sæta
gæsluvarðhaldi á grundvelli 1. töluliðar
67. greinar laga um meðferð opinberra
mála en þar segir m.a. að gæsluvarðhald
skuli að jafnaði beita ,,ef ætla má, að söku-
nautur muni torvelda rannsókn málsins”.
Sakadómur Reykjavíkur synjaöi gæslu-
varðhaldsbeiðninni.
Það var á þessu stigi máls sem við hóf-
umst handa við að safna undirskriftunum,
reiðar og hneykslaðar yfir því að engum
skyldi detta í hug að nefna aðrar og þyngri
ástæður fyrir gæsluvarðhaldsúrskurði í
þessu máli. Af hverju beitti Rannsóknar-
lögreglan ekki 4. tl. laganna þar sem kveð-
ið er á um gæsluvarðhald ef ætla má að
brot varði a.m.k. tveggja ára fangelsi, og/
eða 6. tl. þar sem gert er ráð fyrir varðhaldi
ef það er talið nauðsynlegt til þess að verja
aðra fyrir árásum hins ákærða?
En málinu var ekki þar með lokið því rík-
issaksóknari áfrýjaði synjuninni til Hæsta-
réttar og dómur Hæstaréttar var á þá leið
að maðurinn skyldi sæta gæsluvarðhaldi
á þeirri forsendu sem beiðni Rannsóknar-
lögreglunnar byggðist á þ.e. 1. tl. Öll með-
ferð dóms- og réttarkerfisins á máli þessu
ber það með sér að öryggissjónarmið
kvenna eru að engu höfð og hugsanleg
refsing hins ákærða vægt metin, svo ekki
sé meira sagt. Það er rannsóknarnauð-
synin ein sem einhvern þunga hefur í
þessu kerfi.
Nauðgun léttvægt brot?
Tregðadómsyfirvaldaí máli þessu kem-
ur ekki til af því einu að þeim sé svo annt
um réttaröryggi einstaklinganna. Hún
kemur ekki síður til af því að á undanförn-
um sex árum a.m.k. hefur algengasta refs-
ing fyrir nauðgun verið fangelsi í 12—18
mánuði. Aðeins í þremur tilvikum af 44
hefur verið dæmt til meira en tveggja ára
fangelsis. Nauðganir eru sem sagt fremur
léttvægar fundnar fyrir dómstólunum þrátt
fyrir að gildandi hegningarlög (sem eru
reyndar 44 ára gömul) líti þær mjög al-
varlegum augum og geri ráð fyrir að lág-
marksrefsing sé eitt ár en hámark 16 ár
eða ævilangt fangelsi. Má segja að í hegn-
ingarlögunum séu nauðgunarbrot sett á
bekk með manndrápum að því er varðar
hámarksrefsingu.
En af hverju er hefðin sú að dæma
nauögara til lágmarksrefsingar? Ástæðan
er einföld þó gerð sé flókin í frumskógi lög-
spekinganna. Dómstólareru hvorki „sjálf-
stæðir” né „óhlutdrægir” nema innan
vissra marka. Þau mörk eru sett af þeirri
þjóðfélagsgerð sem við búum við og hún
er ekki sérlega vinveitt konum. Kona sem
kærir nauðgun á undir högg að sækja og
liggur undir grunsemdum sem þættu fá-
ránlegar í öðrum málum. Hún er t.d. gjarn-
an spurð hvort hún sé að öllu jöfnu örlát á
bliðu sína en enginn spyr þann sem verður
fyrir þjófnaði hvort hann sé að öllu jöfnu
örlátur á fé.
Það þarf hugrekki til að kæra nauðgun
og ganga í gegnum þá niðurlægingu sem
fylgir kæru og rannsókn slíks máls, vitandi
það að í flestum tilvikum eru slík afbrot létt-
væg fundin og dæmd til lágmarksrefs-
ingar. Það þarf líka hugrekki til að kæra
nauðgara og lifa síðan sjálfur sem fangi af
ótta við hefndarráðstafanir, meðan nauög-
arinn gengur laus.
Hver eru mannréttindi kvenna?
Dropinn holar steininn
Undirskriftasöfnunin snerist öðru frem-
ur um mannréttindi kvenna og hún var
mótmæli við því að gildandi lögum væri
beitt nauðgurum í hag á kostnað kvenna.
Það er nefnilega misskilningur hjá Þór
Vilhjálmssyni að þessar „skyndiaögerðir”
okkar hafi verið barátta fyrir lagabreyt-
ingum. Við vorum að berjast fyrir viðhorfs-
breytingum innan dóms- og réttarkerfisins
sem gætu auðveldað konum að reka þar
sín mál. Og kannski okkur hafi tekist að
hola steininn, því eins og Þór veit eins vel
og ég þá hefur nauðgarinn í þessu tiltekna
máli nú verið dæmdur í 4 ára fangelsi sem
er einhver þyngsta refsing fyrir nauðgun-
arbrot fram til þessa. Kannski dómsvaldið
líti nauðgunarbrot alvarlegri augum hér
eftir en hingað til og er þávissu marki náð.
Og að lokum. Auðvitað er löng tugthús-
vist og frelsisskerðing alltaf skelfilegur
hlutur en við konur getum ekki veitt afslátt
út á nauðgun.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir.
25