Vera - 01.12.1998, Blaðsíða 53

Eftir aö sósíalísku stjórnkerfin í Miöaustur-Evrópu liöu und-
ir lok voru þaö leiðtogar pólitískra andófshópa og mannrétt-
indahreyfinga sem mynduðu fyrstu lýöræöislega kosnu ríkis-
stjórnirnar. í ljósi þess aö konur voru stór hluti af þessum
hreyfingum og áberandi í fremstu röð er athyglisvert að þær
skiluðu sér ekki i teljandi mæli inn á þing eða í stjórnunarstöð-
ur eftir breytingarnar. Nýju stjórnkerfin voru og eru karlstýrð
lýðræði, „male democracies", og þó svo að Pólland, Tékkland og
Ungverjaland búi við ólikar þjóðfélagsgerðir og sögu, á þessi
fullyrðing við þau öll. Leiðtogar þeirra pólitísku andófshópa,
sem hér verður fjallað um, voru talsmenn mannhyggju og
vinstristefnu. Þrátt fyrir það var þróun í átt til frjáls markaðs-
hagkerfis að hætti nýfrjálshyggju mikilvægasta verkefni eftir að
þeir tóku við stjórnartaumunum. I skjóli pólitiskra og efnahags-
legra umbreytinga láta ráðamenn kröfur kvennahreyfingarinn-
ar sem vind um eyru þjóta og benda á brýnni verkefni sem
krefjast skjótari afgreiðslu en málefni kvenna. Kröfur um að
konur sinni sínum kynbundnu hlutverkum, umhyggju- og lág-
launastörfum, hafa jafnframt aukist á óöruggum tímum þjóðfé-
lagslegra breytinga. Til þess að markmið mannréttindahreyf-
inganna um lýðræði fyrir alla verði að veruleika er nauðsynlegt
að kynferði einstaklinganna skipti ekki sköpum um réttindi
þeirra í þjóðfélaginu.
Mótmælaganga í Prag
1989 - "People straighten
up". Meðan á
þjóðfélagsbyltinginn stóð
börðust konur og karlar
saman gegn rikisvaldinu.
En eftir fyrstu lýðræðislegu
kosningarnar hurfu
konurnar af sjónarsviðinu.
Femínískar fræðikonur hafa haldið því fram að lýðræðislegt þegna-
samfélag móti þann pólitíska mismun kynjanna sem kynjaskipting nú-
tíma þjóðfélaga grundvallast á.
konur í pólitískum andófshópum og voru oft
í fremstu röð baráttumanna. Hin yfirborðs-
lega jafnréttisstefna rikissósíalismans
glæddi einnig vonarneista um að lýðræðis-
legir stjórnarhættir myndu bjóða konum og
körlum sömu tækifæri og taka þar með aðra
stefnu en þekkist á vesturlöndum. Sam-
kvæmt hugmyndum andófshópanna átti
þegnasamfélagið, sem var sterkasta lýð-
ræðislega aflið á byltingartímanum, að við-
halda krafti og margbreytileika þjóðfélagsins
eftir breytingarnar. Háleitar hugmyndir um
vald fólksins fölnuðu þó fljótt og mótun lýð-
ræðislegra stjórnarhátta var ( höndum
þröngs hóps karlmanna og drottnun karla-
veldis þar með gulltryggð. Stjórnarfarsbreyt-
ingarnar einkennast því, út frá kvenfræðilegu
sjónarmiði, af mótun þjóðfélagslegra kynja-
samskipta eftir hentugleika karlaveldis. Ég
styðst við þá skilgreiningu hugtaksins
„karlaveldi" að það sé fyrirkomulag sem
stofnanagerir vald karlmanna innan ólíkra fé-
lags- og þjóðfélagslegra samskipta. Karla-
veldið skapar þá þætti félagsmótunar sem
lýsa sér í skipulagi kynjasamskipta nútíma-
þjóðfélaga. Auðkenning þess er ekki vald
feðranna heldur staður án kvenna þar sem
ekki er tekin ábyrgð á málefnum þeirra eða
fjölskyldna.
Þegnasamfélag og stjórnarfars-
breytingar
í nútímakenningum um þróun stjórnarhátta í
átt til lýðræðis, sem komu fram í kjölfar
stjórnarbyltinganna í Austur-Evrópu, beinist
athygli fræði manna enn á ný að hugtakinu
„þegnasamfélag" (civil society). Eldri skil-
greining hugtaksins byggir á hugmyndum
um mótvægi fólksins við ríkisvaldið sem eitt
af máttarstólpum lýðræðis. Myndun þegna-
samfélags táknar hættu fyrir alræðisstjórnir
því styrkur fólksins getur leitt til falls þess
stjórnkerfis sem alræðið hvílir á. í þeim skiln-
ingi var og er mótun þegnasamfélags ó-
missandi þáttur í að koma á og styrkja stoð-
ir lýðræðislegra stjórnarhátta. [ dag tengist
hugtakið vangaveltum um styrk og stöðug-
leika lýðræðislegra stjórnkerfa sem og vel-
53