Vera - 01.12.1998, Blaðsíða 20

pað borgar
bæta kjör
sig
fólks
segir Harpa Njáls, íélagsfræðingur og umsjónarmaður innanlandsdeildar Hjálparstarfs kirkjunnar
„Við getum kannski aldrei útrýmt fátækt
en við getum unnið mun markvissar að
því að draga stórlega úr henni,“ segir
Harpa Njáls félagsfræðingur sem skrifaði
BA ritgerð undir heitinu Fátækt í velferð-
arsamfélagi. í ritgerðinni sviptir Harpa
með margvíslegum rökum hulunni af
goðsögninni um íslenska velferðarkerfið
og bendir á að því fari víðs fjarri að ís-
lendingar standi jafnfætis nágrannaþjóð-
unum í útgjöldum til velferðarmála. Að
hennar mati er eitthvað í samfélagsgerð-
inni sem veldur því að það eru alltaf sömu
hóparnir sem búa við fátækt en um síð-
ustu aldamót bjó svipað stór hluti lands-
manna við fátækt og í dag. Harpa hefur
nú umsjón með innanlandsaðstoð Hjálp-
arstarfs kirkjunnar og hittir daglega fólk
sem getur ekki lifað af þeirri upphæð sem
samfélagið skammtar því af auðæfum
sfnum.
Harpa lauk námi í félagsfræði sl. sumar, 52
ára gömul, og við byrjum því á að forvitnast
um líf hennar fram að því að hún hóf nám við
Háskóla íslands. Hún er fædd og uppalin á
Suðureyri við Súgandafjörð og bjó þar til 32
ára aldurs, utan eitt ár á Austfjörðum. Á Suð-
ureyri vann hún m.a. við fiskvinnslu en einnig
við verslun, á símstöðinni og hún tók að sér
að sníða og sauma fatnað. Árið 1978 flutti
hún til Reykjavíkur, ásamt dætrum sínum
tveimur, og skömmu seinna skildi hún við
mann sinn. Um líkt leyti segist hún hafa
ákveðið að hefja nám og fór í öldungadeild
Verslunarskólans og síðan Fjölbrautaskól-
ans í Breiðholti, en vann hjá Dagvist barna á
leikskólum í borginni og seinna við blóma-
skreytingar og afgreiðslu.
„Ég var í fyrstu stjórn Búseta 1983, fór
þangað fyrir tilstilli Aðalheiðar Bjarnfreðs-
dóttur sem var í undirbúningshópi fyrir
stofnun félagsins," segir Harpa. „Ég kynntist
Aðalheiði á vettvangi Sóknar og hún bað
mig að taka þetta að mér. Þegar bygginga-
framkvæmdir hófust á vegum Búseta, árið
1988, varð ég fljótlega framkvæmdastjóri fé-
lags- og rekstrarsviðs. Starfsemin rifnaði út
á þessum árum og ég kynntist fjölþættum
félagslegum aðstæðum félaga í Búseta.
Haustið 1992 sótti Harpa um undanþágu
til að mega hefja háskólanám án þess að
hafa stúdentspróf og fékk það. Hún fjár-
magnaði sjálf fyrsta veturinn en næsta haust
fékk hún fyrirgreiðslu í banka út á væntan-
legt námslán en veiktist í lok annar og gat
ekki stundað námið eða tekið próf.
„Þessi reynsla kenndi mér margt,“ segir
hún. „Ég varð að gera upp við mig hvers'u
miklu ég vildi fórna og hvað ég vildi leggja á
mig fyrir námið. Ég ákvað að selja bílinn, það
dugði til að koma mér á slétt, síðan hélt ég
náminu áfram en vann með og hef ekki eign-
ast bíl aftur. Ég lauk við BA ritgerðina sumar-
ið 1997 en útskrifaðist sem félagsfræðingur
sl. sumar. Um áramót ætla ég svo að hefja
mastersnám og halda áfram á sömu braut.
Ég ætla að skoða dýpra hvað það er í okkar
samfélagsgerð sem veldur því að ákveðnir
hópar í þjóðfélaginu búa stöðugt við fátækt.
í því efni hef ég ákveðnar vísbendingar sem
ég ætla að rannsaka betur.“
Rík þjóð sem ver minnst til
velferðarmála
Harpa segir að það hafi kveikt í sér að taka
þetta efni fyrir sem lokaverkefni að árið 1994
gerði hún eigindlega rannsókn um efnið at-
vinnuleysi og fátækt. „Þá var atvinnuleysi
frekar nýtt hjá okkur en ég var svo heppin að
komast í samband við hjón sem höfðu misst
vinnuna þegar ríkisfyrirtæki var lagt niður.
Þau voru með fimm börn á framfæri og
höfðu verið í þessum aðstæðum í tvö ár. Ég
fékk góða innsýn í líf þeirra, kynntist því
hvernig þau börðust, hvað þau voru nægju-
söm og úrræðagóð og stóðu vel saman,
sem skiptir miklu máli. Ég kynntist því líka
hvernig velferðarkerfið er og tel að kerfið hafi
ekki verið tilbúið að taka við þessum miklu
erfiðleikum sem atvinnuleysið var þegar það
kom svona snögglega."
í ritgerðinni fer Harpa yfir stöðuna eins
og hún er í dag en í mastersnáminu ætlar
hún að fara enn dýpra ofan í málin og greina
orsakir fátæktar. „Við íslendingar erum með-
al fimm tekjuhæstu þjóða heims en verjum
lægstum upphæðum til velferðarmála af
þeim þjóðum sem við berum okkur saman
við. Ef við tökum EB löndin, sem eru um 17
þjóðir þegar Noregur og ísland eru talin
með, þá var það svo árið 1994 að Grikkland
20