Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.2004, Blaðsíða 35

DV Fókus
LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 2004 35
Leikrit Ólafs Hauks Símonarsonar, Græna landið, var frumsýnt í Keflavík í haust. Nú er verið að taka
það upp að nýju og verður sýnt á litla sviði Þjóðleikhússins. Það Qallar um mann sem smátt og smátt er
að hverfa út úr heiminum og inn í Græna landið af völdum Alzheimer-sjúkdómsins. Fáir vita hins vegar
að Ólafur Haukur byggir leikritið á þeirri sáru reynslu og horfa á eftir móður sinni þangað.

Ólafur Haukur Símonarson
Hann samdi Græna landið og
byggir þad ad hluta til á þeirri
reynslu að hafa fylgst med módur
sinni takast á við Alzheimer-
sjúkdóminn.
Nú um helgina er verið að taka upp á
litla sviði Þjóðleikhússins leikrit Ólafs
Hauks Símonarsonar, Græna landið. Það
var frumsýnt í Keflavík á síðasta ári og sýnt
þar tólf sinnum við rnjög góðar undirtekt-
ir. Keflavík varð fyrir valinu vegna þess að
Gunnar Eyjólfsson er þaðan ættaður og er
þar bæjarlistarmaður og Kristbjörg Kjeld á
þar einnig rætur, en þau tvö leika
burðarhlutverkin í leikritinu. Það þótti því
við hæfi að frumsýna verkið þar.
Leikrit Ólafs Hauks íjallar um fullorðinn
mann sem fær Alzheimer og áhorfendur
fylgjast með hvernig sjúkdómurinn þróast
og nær æ meiri tökum á honum. Hitt vita
færri að þegar Ólafur Haukur samdi þetta
verk byggði hann á þeirri sáru reynslu að
horfa á móður sína hverfa á vit þessa sjúk-
dóms. „Já, það er rétt, ég skrifa þetta verk
með þá reynslu f farteskinu en ég held að
enginn geti lýst þróun þessa sjúkdóms
nema að hafa upplifað hann,“ segir Ólafur.
í Græna landinu fylgjast áhorfendur með
Kára frá þvf að sjúkdómurinn nær tökum á
honunt. Hann er búinn að missa konuna
sína og fyrstu einkennin eru að verða ljós.
Hann er fluttur út í garðskálann til að gleyma
alls ekki að vökva blómin, eins og hann hafði
lofað henni, og hættur að hirða sig almenni-
lega. Enginn gerir sér samt grein fyrir veikind-
ununt. Ölafur segir það sína reynslu að þannig
sé það. Jafnt aðstandendur sem læknar átti sig
ekki nógu snemma eða fólk leiti ekki aðstoðar
fyrr en á seinni stigum. „Hins vegar er að verða
mjög mikil breyting á afstöðu til þessa sjúk-
dóms með aukinni fræðslu til almennings,"
segir Ólafur.
Hætti að gera sér grein fyrir
verðmætum
Leikritið Græna landið lýsir vel sjúkdóms-
ferlinu, en það er jafnframt saga einstaklinga,
ekki satt?
„Jú, vissulega, enda getur ekkert leikrit snú-
ist um Alzheimer-sjúkdóminn fremur en aðra
sjúkdóma. Fyrst og síðast snúast leikrit um
persónur. Maður verður einginlega að fjar-
lægja sig frá sjúkdómnum og einblína á per-
sónurnar þannig að sjúkdómurinn yfirskyggi
ekki allt annað. Kári, aðalpersónan í leikritinu,
tekst á við gamla drauga í lífi sínu en þegar
verst gegnir gerist í rauninni kraftaverk; hann
kynnist konu sem gjörbreytir öllum hans við-
horfum til lífsins."
Ólafur barn að aldri, með móður sinni, Elínu Friðriks-
dóttur Elln hefur undanfarin árdvalið á Hrafnistu iHafnaríiröi
Þar er vel hugsað umhana en sjúkdómurmn er kommn aþað stig
aðhúner horfin inn i Græna landið.
Það er þó ekki aðeins Alzheimer-sjúk-
dómurinn sem kemur við sögu í verkinu
heldur er dóttursonur Kára dópisti og Ólaf-
ur vekur athygli á að það sé vandamál sem
núorðið snerti nánast hverja fjölskyldu í
landinu með einhverjum hætti. „Þetta er
því miður alls staðar inni á gafli hjá fólki og
þýðir ekki að loka augunum fyrir því. Kári
gat ekki horfst í augu við þennan vágest og
það kostaði sambandsslit við dóttur hans.
Með hjálp konunnar, sem kemur til að að-
stoða hann við heimilisverkin, getur hann
horfst í augu við líf sitt á sama tíma og
sjúkdómurinn ágerist," segir Ólafur Hauk-
ur.
Mig langar aö vita hvenær þú áttaðir þig
fyrst á þvíað ekki væri allt með felldu hjá móð-
urþinni oghvernig það lýsti sér.
„Móðir mín var einstakt snyrtimenni þar
til hún veiktist. Hún var alla tíð smekkleg í
klæðaburði og hélt sér vel til. Líklega voru
fyrstu merki þess að eitthvað væri á seyði
þau að hún tók að birtast í flíkum sem áttu
alls ekki saman, jafnvel skítugum yfirhöfn-
um, og hætti að halda sér til. Þetta var svo
ólíkt henni. Og hún tók að ruglast á peninga-
upphæðum; tugum, hundruðum og þús-
undum. Áhugi hennar á því að fara út á með-
al fólks snardvínaði."
Græna fólkið í hverju horni
Hvernig leið þér þegar og meðan þú varst
ekki viss um hvað væri að?
„Fyrst í stað átti ég það til að verða pirrað-
ur. „Þú hlýtur að sjá það, mamma,“ var setn-
ing sem ég sagði nokkuð oft. Ég hafði aldrei
verið í návígi við þennan sjúkdóm áður og hélt
því að um elliglöp að ræða, sem mér þótti hún
jafnvel ekki reyna að berjast nægjanlega gegn.
Mér fannst hræðilegt að sjá mömmu mína
með sorgarrendur undir nöglum og í skítugri
kápu; þennan snyrti- pinna sem alltaf hafði
verið.“
Manstu eftir einhverjum einstökum atvik-
um sem þú getur sagt frá?
„Þegar sjúkdómurinn herti tökin tók við
tímabil, sem ég lýsi í leikritinu Græna landinu,
þegar móðir mfn lokaði sig inni, vildi lftið við
annað fólk tala, lá mikið fyrir og leið mjög illa
andlega. Hún gat þó hringt til mín framan af
og við bræður fómm til hennar margar ferðir,
oft að næturlagi, vegna þess að þá var íbúðin
full af fólki sem hafði brotist inn og vildi ekki
fara. Þetta var „græna fólkið". Græna fólkið
var um allt; inni í skápum, undir rúmi og tug-
ir og hundruð grænna manna héngu í trjánum.
Þá var auðvitað orðið ljóst að eitthvað alvarlegt
var á seyði og móðir mín fékk þá greiningu að
hér væri Altzheimer-sjúkdómurinn á ferð. En
satt að segja var þetta hræðilegur tími, einkum
fyrir móður mína vitanlega."
Oft eru þessi veikindi tragikómísk á
ákveðnu stigi; manstu eftir einhverju slíku?
„Það vantaði ekkert upp á það. Matseldin
hjá henni, blessaðri, varð oft dálítið skrítin. Ég
man eftir því, þegar sjúkdómurinn var á frum-
stigi og hún bjó ennþá heima hjá sér, að ég
kom við og hún vildi endilega gefa mér brauð
og mjólk. Þegar hún svo bar fram ostabrauð
sem var smurt báðum megin gat ég ekki að
mér gert og fór að skellihlæja. Ég benti henni á
hvað þetta væri frumlegt og við hlógum bæði
að þessari ágætu nýbreytni."
Hún þurfti að búa of lengi ein
heima hjá sér
Hvernig leið þér þegar þú áttaðir þig á að
móðir þín væri alfarið komin inn í Græna
landið og ætti ekki afturkvæmtþaðan?
„öll eigum við það fyrir höndum að hverfa
einhvern veginn inn í móðuna. En heilasjúk-
dómar eru sárari en aðrir sjúkdómar af því að
fólk geturlifað árum, jaírivel áratugum, saman
við bærilega heilsu að öðru leyti. Maður sér
þessa manneskju sem maður hefur elskað;
hún er þarna en maður nær ekki til hennar
eins og áður.“
Baráttan við kerfið; var ekki erfitt að fá við-
eigandi pláss fyrir hana þegar hún var orðin
veik - og tók það langan tíma?
„Jú, það var erfitt og tók of langan tíma að
finna móður minni dvalarstað. Hún þurfti að
búa of lengi ein heima hjá sér. Og mér finnst
þessi stefna almennt vera vitlaus að láta sjúkt“«
fólk og fólk með alvarlega elliglöp búa eitt og
hrætt og oft illa hirt í húsum og íbúðum sem
það ræður engan veginn við. Það hlýtur að
vera hægt að leysa þessi mál betur, til dæmis
með fleiri smáíbúðum í tengslum við sjúkra-
stofnanir. Þetta snýst ekki endilega um pen-
inga - sú kynslóð sem nú er að komast á þenn-
an virðulega aldur getur borgað fyrir sig -
heldur er pólitíkin vitlaus."
Ef það er ekki verra en þetta
er engu að kvíða
Hvar er móðir þín núna og hvernig líður
henni?
„Móðir mín dvelur nú á Hrafnistu í Hafnar- f
firði. Þar líður henni eins vel og kostur er, tel ég.
Það er eins með Alzheimer-sjúklinga og annað
fólk, það koma góðir dagar og verri dagar. Eitt af
því sem sjúkdómssaga móður minnar hefur
kennt mér er hve merkilegt og margbreytilegt líf-
ið er - þótt maður kunni ekki lengur nöfriin á
hlutum eða andlitunum, þá hefur maður áfram
tilfinningu fýrir því hvort fólk vill manni vel eður
ei; hvort komiðer fram við mann af lítilsvirðingu.
eða með virðingu og elskusemi. Og það er ennþá
gaman að borða, fara í göngutúr og halda á
höndina á einhverjum sem vill manni vel.
Starfsfólkið á deildinni hennar mömmu á
Hrafnistu er í einu orði sagt frábært. Mér þykir
mikið til þess koma að sjá ungt og hresst náms-
fólk korna til starfa á þessari deild, taka sporið
með körlum og kerlingum og miðla íbúunum
þar af sinni lífsgleði. Og mér líður sjálfum vel
þegar ég heimsæki móður mína og við stiklum
saman um ganginn eða sitjum bara og höld-
umst í hendur. Lífið er stundum mjög einfalt og
maður þarf ekki ósköpin öll til þess að vera
ánægður."
Það er svo undarlegt að þegar ég kem og
heimsæki móður mína þá segi ég við sjálfan
mig: „Já, þetta er bara það sem lífið býður upp
á. Það er ekki verra en þetta. Það er þá engu að
kvíða," segir Ólafur og hlær.
bergljót@dv.is