Freyr - 01.12.2000, Blaðsíða 22

/
Utlitsmat á kúm
Iumræðu síðustu missera um
ræktunarstarfið í nautgriparækt
hefur alloft komið fram að
aukna áherslu beri að leggja á þætti
eins og júgur- og spenagerð kúnna.
Þessir eiginleikar eru ekki mælan-
legir, heldur eru bæði hér á landi og
um allan heim metnir við dóma á
lifandi gripum. Til að mögulegt sé
að láta slíka þætti fá meira vægi en
verið hefur er nauðsynlegt að meiri
upplýsinga verði aflað um þessa
eiginleika. Það verður aðeins gert
með dómum á fleiri ungum kúm en
verið hefur.
Þegar búnaðarlög tóku við af bú-
fjárræktarlögum, sem áður vom, þá
vom þar felld niður öll ákvæði um
sýningarhald á nautgripum. Þess
vegna hafa hefðbundnar kúaskoðanir,
sem áður vom, verið felldar niður.
Hins vegar hefur verið ákveðið að
stefha að víðtækari skoðun á ungum
kúm en áður var. Hugmyndin er að í
framtíðinni fari fram árleg skoðun á
kúm á fyrsta mjólkurskeiði um allt
land. Á þennan hátt á að myndast
mikfu traustari upplýsingagmnnur en
áður var fyrir hendi um þá eiginleika
sem metnir em við slíka skoðun.
Útlitsmat á kúm
Hér á eftir er ætlunin að gera grein
fyrir í stuttu máli hvemig núverandi
útlitsmat á kúm hér á landi er byggt
upp. Bændur munu nú fá tölvu-
útskrift af dómblaði fyrir allar kýr
sem skoðaðar em þannig að þeir geta
yfirfarið öll atriði nákvæmlega sem
skráð eru við dómana.
Við mat á kúnum eru þær dæmd-
ar eftir tveimur dómstigum. í fyrsta
lagi er notaður dómstigi sem byrjað
var að nota árið 1986 og hefur verið
notaður óbreyttur síðan. Sam-
kvæmt honum er skilgreint hámark
í heildarstigum hjá kúnni 100, en
nær allar kýr stigast samkvæmt
þessum dómstiga á bilinu 73-90
stig. Grunnurinn í þessum dómstiga
er í raun sá sami og settur var af
eftir
Jón Viðar
Jónmundsson,
Bænda-
samtökum
íslands
Hjalta Gestssyni árið 1951, þegar
hann byggði upp fyrsta dómskala
fyrir nautgripi hér á landi. I núver-
andi mati hefur hins vegar áhersl-
um á einstaka þætti nokkuð verið
hnikað til frá því sem þá var.
I öðru lagi er um að ræða það sem
kallað hefur verið línulegt mat. Hér er
um að ræða það form á dómum sem
víðast hvar erlendis hefur verið að
ryðja sér til rúms á síðustu árum. Það
var fyrst árið 1994 sem farið var að
dæma eftir núverandi formi hér á
landi en það byggir á að yfirfæra
erlenda framkvæmd á þessu mati.
Nokkur árin þar á undan hafði mjög
einfaldað form þessa verið notað í
kvíguskoðun. Snorri Sigurðsson gerði
samanburð á þessum tveimur dóm-
kerfum í aðalverkefni sínu við búvís-
indadeildina á Hvanneyri áiið 1995.
Þar fann hann að yfirleitt er línulega
matið nákvæmara mat (sýnir hærra
arfgengi), eins og einnig er fundið í
erlendum rannsóknum. Það er nokk-
uð augljóst vegna þess að þar er unn-
ið með betur afmarkaða og því betur
skilgreinda þætti.
Þættir metnir meö
dómstiganum
Á mynd 1 er sýnt yfirlit um þá
þætti sem metnir eru með dómstig-
anum. Dómstiginn er þannig upp
byggður fyrir alla þætti að eftir því
sem einkunn er hærri er viðkomandi
eiginleiki metinn betri. Með því að
leggja saman einstakar stigatölur
fæst því heildardómur fyrir kúna.
Fjögur atriði í skrokkbyggingu
eru metin. Yfirlína, sem fær hæst 5
stig, og síðan bolur, malir og fót-
staða þar sem hæst eru gefin 10
stig. Fyrir skrokkbyggingu getur
kýrin því að hámarki fengið 35 stig.
Fyrir júgur getur kýrin að há-
marki fengið 20 stig. Þessir þættir
eru dæmdir tvískipt. Önnur eink-
unnin lýsir júgurgerð, lögun þess
og stærð, en hin hve vel júgrið er
borið og skiptingu í júgri. Á síðari
árum eru vaxandi efasemdir um
hve rétt sé að lækka mat á júgri
vegna skiptingar eins og lengi hefur
verið hefð fyrir. Sterkt júgurband
sem oft sýnir talsverða skiptingu
júgurs er vafalítið fyrst og fremst
merki um trausta júgurgerð.
Fyrir spena getur kýrin að há-
marki fengið 20 stig eins og fyrir
júgur. Þama fer mat einnig fram
tvískipt. Önnur einkunnin lýsir
staðsetningu og lengd spena en hin
lögun þeirra og gerð.
Mjaltir geta að hámarki fengið 20
stig. Það mat er að öllu leyti byggt
á umsögn þessi sem þekkir kúna og
mjólkar hana reglulega.
Fyrir skap er mest gefin 5 stig. Sú
einkunn er eins og mjaltir byggð á
umsögn þess sem umgengst kúna
daglega.
Línulegt mat
Línulega matið er í meginatriðum
byggt upp á annarri hugsun. Þar er
eiginleikum enn meira skipt upp en
við stigun og hinn línulegi skali er
kvarðaður frá öðrum enda hins
eðlilega breytileika að hinum.
Kvarðanum er í öllu þessu mati
skipt í níu bil þannig að eiginleik-
amir geta fengið tölugildi frá 1 til 9.
Boldýpt viljum við sjá mikið og
einnig miklar útlögur þannig að
fyrir þessa þætti eru háar tölur á
þessum kvarða æskilegar.
Yfirlína er hins vegar metin þannig
að þar mundi vera talið best að hafa
gildi frá 4-7 fyrir þann eiginleika.
Þegar malir era skoðaðar era það
þrír aðskildir þættir sem era metnir.
Æskilegt er að breidd mala sé mikil,
þannig að þar eru há gildi tvímæla-
22 - FREYR 11-12/2000