Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.1999, Page 326
324 Árbók VFÍ/TFÍ 1998/99
í litlu magni á látúnssýnunum var ekki unnt að framkvæma XRD-mælingu til að greina
kristalgerð.
Tæringarhraði byssumálms var mestur í stöð 3, þar sem uppleyst súrefni mældist og
tæringarmyndanir voru aðallega covellít (CuS). I stöð 4 greindist auk kopars og súlfíðs,
kísill, vanadín og járn í EDS-greiningu. XRD-greining útfellinga á byssumálmi var ekki
möguleg í stöðvum 2 og 4.
Mynd 5 sýnir bronsplötur með útfellingum eftir I8 mánaða prófun í stöð 4. A myndinni
sést hvernig útfellingar hafa að hluta til losnað af plötunum þegar sýnin þorna og skilja
málmyfírborðið eftir glansandi. Þetta á einnig við um útfellingar á eirplötunum, en ekki á
látúni eða byssumálmi, né heldur á sýnum úr jarðhitavatninu. Utfellingar eru gljúpar á
brons- og eirsýnum í stöð 4, og þykkt þeirra mikil. Koparsúlfíðútfellingar eru þéttari í jarð-
hitavatninu og bundnar málminum. A mynd 5 eru efnagreiningar og rafeindasmásjármyndir
af útfellingum á bronssýnum úr stöðvunum. Hér sést greinilega gljúpari útfelling í upp-
hitaða vatninu í stöð 4 og myndun stærri koparsúlfíðkristalla auk þess sem töluvert magn af
vanadíni og kísil er í útfellingunum.
Þessar niðurstöður eru í góðu samræmi við fyrri rannsóknir á eirrörum og lóðmálmum
[12], [13] og [14]. í þeim rannsóknum, þar sem m.a. voru skoðuð eirrör úr húsum þar sem
Nesjavallavatn var notað til upphitunar, greindust einnig þykkar, gljúpar útfellingar í upp-
hitaða vatninu með stórum kristöllum, en þéttari útfellingar í jarðhitavatni.
Lokaorð
1 þessari grein hefur verið fjallað um tæringu eirmelma á fjórum stöðum í dreifikerfi
Orkuveitu Reykjavíkur. Á öllum stöðum er brennisteinsvetni í vatninu. Brennisteinsvetni
eitt og sér veldur ekki hraðri tæringu eirmelma, en uppleyst súlfíð lækkar spennu málmana,
meira eftir því sem eirinnihaldið er hærra. Það leiðir til þess að tæring með vetnismyndun
verður möguleg og auk þess verða eirríkari málmar viðkvæmari fyrir tæringu af völdum
annarra oxunarefna eins og t.d. súrefnis. Mjög lítið magn uppleysts súrefnis (0,05 ppm)
eykur tæringarhraða eirmelma og eru áhrifín meiri því hærra sem eirinnihaldið er. Þar sem
súrefni og brennisteinsvetni auk þess hvarfast og mynda súlfat er tæringarhraðinn mjög
háður hlutfallinu milli brennisteinsvetnis og uppleysts súrefnis í umhverfínu.
Látúnssýnin sem prófuð voru tærðust afar lítið á öllum prófunarstöðum. Enginn munur
var á tæringarhraða milli mismunandi látúntegunda og engin afsínkun greindist.
I jarðhitavatninu voru útfellingar alltaf þéttar og bundnar málmyfírborðinu, en í upp-
hitaða ferskvatninu voru útfellingar á eir- og bronssýnunum gljúpari og þykkari og flögnuðu
af málmyfirborðinu þegar sýnin þomuðu. Skýringin á þessu er líklegast lægra sýrustig fersk-
vatnsins, en við það er styrkur [S~] umtalsvert lægri en í jarðhitavatninu, sem veldur því að
hlutfallið [Cu+]/[S“] verður hærra og útfelling myndast íjær málmyfírborði og verður
gljúpari. Þá er ekki útilokað að aðrir þættir í efnasamsetningu vatnsins hafi einhver áhrif.