Neytendablaðið - 01.05.1997, Blaðsíða 17

setja erfðabreyttar plöntur út í
lífríkið. Þeir hafa því aðeins
trú á að þetta hafi jákvæð
áhrif ef þessu er fylgt eftir
með leiðbeiningum um hvem-
ig eigi að rækta plöntuna. En
það er sjaldnast svo. Dæmi er
um maísplöntur frá lyijafram-
leiðandanum Ciba-Geigy.
Plantan hefur fengið erfðavísi
frá einni undirtegund bakterí-
unnar Bacillus sem gerir hana
ónæma gagnvart skordýrum.
Vandamálið er að skordýrin
aðlaga sig á skömmum tíma
og mynda þol gegn áhrifum
þessara erfðavísa.
í besta falli hefur erfða-
breytingin verið gagnslaus, en
skordýrin sem hafa aðlagað
sig erfðabreyttu plöntunni
geta orðið plága fyrir lífrænan
landbúnað. Framleiðendur líf-
rænnar landbúnaðarvöru nota
nefnilega gegn skordýrum líf-
rænar aðferðir sem byggja á
bakteríunni Bacillus. Það geta
þeir sparað sér þegar skordýr-
in hafa myndað þol. Þau eit-
urefni sem nú drepa flest
skordýr éta afkomendur hinna
aðlöguðu dýra með góðri lyst
síðar.
Erfðavísar út um allt?
Um dreifingu á eiginleikum
frá erfðabreyttum plöntum
vitum við að nokkrar af
nytjaplöntum okkar æxl-
ast með náskyldum en villtum
tegunduin í náttúrunni. Við
vitum að erfðavísir sem
myndað hefur þol gagnvart á-
kveðnum illgresiseyði getur
borist í illgresið sjálft. I mörg-
um tilvikum vitum við þó
ekki nóg til að meta afleiðing-
arnar. I öðrum tilvikum vitum
við það mikið að við getum
sagt að þetta sé ekki án á-
hættu. Dæmi hér um er raps-
planta sem myndað hefur þol
gagnvart illgresiseyðinum
Basta. Rannsóknarmenn
komust að því að þolið er
hægt flytja yfir í illgresið
arfanæpu. Og það kann ekki
góðri lukku að stýra ef al-
gengt illgresi kemur til með
að dafna vel þrátt fyrir að not-
uð sé algeng tegund af illgres-
iseyði og það í miklu
magni. Einnig má
verið á þann hátt. Sem dæmi
má nefna vörur eins og soja-
mjöl sem er að hluta til notað
í Ijölmargar vörutegundir.
Umbúðamerkingar
Neytendasamtök í Evrópu
hafa gert kröfu um að allar
matvörur sem framleiddar eru
á þennan hátt, hvort sem um
er að ræða vöruna í heild eða
hluta af samsettri vöru, skuli
merkja sérstaklega á umbúð-
um. Það sé neytandans að
ákveða hvort hann vill kaupa
þessa vöru.
A þetta hefur Evrópusam-
bandið ekki viljað fallast
nema að hluta og vegna aðild-
ar að Evrópska efnahags-
svæðinu verða Islendingar að
hlíta þeim reglum. Samkvæmt
nýrri tilskipun Evrópusam-
bandsins þarf að merkja þær
vörur sem falla undir eftir-
taldar Ijórar skilgreiningar:
1. Matvæli sem skilja sig frá
hefðbundnum matvælum.
2. Matvæli sem geta haft
skaðleg áhrif á heilsu, t.d.
þeirra sem þjásl af ofnæmi
3. Ef samfélagshópar hafa
mjög fastar matarvenjur,
t.d. af trúarástæðum, þarf
að merkja vöru sem getur
misboðið þeim.
4. Matvæli sem innihalda
erfðabreyttar lífverur (lif-
andi).
Nýja tilskipunin er hins
vegar óljós og þeir sem til
þekkja segja mörg atriði í
henni fara eftir því hvemig
þau em túlkuð. Það er hins
vegar ljóst að allt eftirlit með
þessum vömm og merkingum
á þeim verður afar erfitt.
Vegna þessa hafa fjölmörg
neytendasamtök leitað eftir
samkomulagi við framleið-
endur, innflytjendur og selj-
endur um að allar vömr sem í
heild eða að hluta hafa verið
framleiddar með erfðabreytt-
um lífvemm verði merktar
sérstaklega, þannig að neyt-
endur geti sjálfir tekið á-
kvörðun um kaup á grandvelli
þeirra upplýsinga.
fijóvgað hver aðra renna sam-
an með samrana. A þennan
hátt er hægt að flytja erfða-
mengi með nýjum eiginleik-
um milli tegunda sem hingað
til hefur ekki verið hægt að
kynbæta með hefðbundnum
aðferðum.
Eru vörurnar á íslandi?
Erfitt er að fullyrða hvort og
þá í hvaða mæli matvæli
framleidd með erfðabreyttum
lífveram era komin í íslenskar
matvöraverslanir. Hér getur
bæði verið um að ræða vörar
sem framleiddar era með
erfðabreyttum lífveram, svo
sem tómata, en einnig vörar
sem aðeins innihalda að hluta
hráefni sem framleidd hafa
benda á að raps virkar sem ill-
gresi gagnvart öðram gróðri
og ef rapsinn myndar þol geta
skapast vandamál.
Hvað er erfðabreytíng?
Erfðavísamir í erfðamengi
okkar era grandvöllur alls
lífs. Uppbyggingin á DNA-
sameindunum er svipuð hjá
fólki og gerlum. Erfðavísamir
innhalda m.a. upplýsingar um
ákveðna eiginleika, t.d. hvort
augun séu blá, hárið liðað eða
þol gagnvart ákveðnum efn-
um eða eitri. Breytingar á
DNA-sameindunum gerast
mjög hægt og byggist þróunin
á þessum breytingum.
Með hinni nýju tækni er
notuð þekking á byggingu
erfðamengisins og starfsemi
þess. Með mismunandi
aðferðum hafa menn lært að
einangra erfðavísa
hjá lífveram. Hægt
er að „klippa“ þann
hluta af DNA-erfðaefn-
inu sem áhugi er á og
flytja yfir í lífverana sem
á að breyta. Einnig er
hægt að láta
framur sem undir
eðlilegum að-
stæðum geta ekki
NEYTENDABLAÐK) - Maí 1997
17